سفر و اقامت در دل طبیعت و تاریخ: برزک

مدتهاست دنبال مقصدی برای سفر آخر هفته می‌گردید و پیدا نمی‌کنید چون می‌خواهید کوهستانی و سرسبز باشد، خوش آب و هوا باشد، در جاده‌های شرق و غرب و شمال که ترافیک دارند نباشد، خیلی دور هم نباشد؟ نام مقصدی که دنبالش می‌گردید بَرزُک است!

بَرزُک کجاست؟

بَرزُک، با سابقه‌ای پنج هزار ساله، در ۵۴ کیلومتری غرب کاشان و در دامنه کوه‌های سر به فلک کشیده کرکس، در دره‌ای بزرگ و پهناور قرار گرفته است. برزُک از یک سو به آزادراه تهران ـ کاشان و از سوی دیگر به جاده دلیجان راه دارد.

برزک با داشتن کاریزها و چشمه‌های خودجوش و رودخانه‌ای قدیمی که میان روستا و کشتزارها روان است، در دره‌ای سرسبز و خوش آب و هوا، چشم‌اندازی زیبا و دل‌نشین دارد. توسعه طولی شهر در مسیر دره‌ای سرسبز و وجود چشمه‌سارهای متعدد با آب قابل توجه که باعث گسترش باغ‌های میوه در طول دره شده است، آن را به باغ‌شهری زیبا تبدیل کرده که با برخورداری از فاکتورهای متعدد جذب گردشگر از جمله اقامتگاه مناسب، برزک را به یکی از قطب‌های گردشگری کاشان تبدیل کرده است.

از آثار تاریخی و دیدنی این شهر می‌توان به تپه تاریخی قلعه، آبشار و رودخانه و جاده تفریحی توریستی سعدآباد، زیارتگاه امام‌زاده سراج‌الدین بن موسی بن جعفر، حمام دوره صفویه، خانه تاریخی روحانی، آب انبار قاجاریه، آسیاب آبی قدیمی، چشمه احمدآباد و موزه مردم شناسی برزک و… اشاره کرد.

بعد از گلاب و گل محمدی، محصول معروف برزک که زبانزد خاص و عام و از محبوبیت خاصی برخوردار است شاه‌توت برزک است. درختان شاه‌توت در برزک حدود ۵ هکتار از اراضی را در بر گرفته که میزان تولید شاه توت در برزک سالیانه ۰۰۱ تن است. انواع عرقیات سنتی با بهترین کیفیت و به شکل طبیعی و سنتی هم در برزُک تولید شده و به فروش می‌رسد.

نام برزُک از کجا آمده است؟

برزک ممکن است از «برزه» به معنای سربالایی کوه یا به معنای کاریز و جویبار یا از لغت «بردزبه» به معنی کشاورز گرفته شده باشد. در فرهنگ دهخدا از آن با برزوک یاد شده است. نامی که در کوهستانی بودن منطقه و کشاورزی بارونق آن ریشه دارد: برز (بَ) به معنای کشت و زراعت است که آن را ورز نیز گویند. بُرزکوه به معنای کوه بلند و رفیع است.

چگونه برویم؟

برای رفتن به برزک دو راه اصلی وجود دارد. یکی اتوبان تهران ـ قم ـ کاشان است و دیگری اتوبان تهران ـ ساوه ـ سلفچگان ـ دلیجان.

مسافت تهران تا برزک در هر دو مسیر کمی بیش از ۲۰۰ کیلومتر است و در شرایط متوسط میتوان با حدود ۳ ساعت رانندگی از هرکدام از جاده‌ها به برزک رسید. در مسیر اول کافی است که ۱۰ کیلومتر مانده به کاشان، وارد خروجی دست راست اتوبان که با علامت نیاسر و مشهد اردهال مشخص شده است، شوید. حدود ۵ کیلومتر که در این جاده برانید به میدان بزرگی می‌رسید که دست راست آن به نیاسر و دست چپ آن به برزُک می‌رود. از این میدان حدود ۳۵ کیلومتر تا برزُک راه پیش رو دارید که بخشی از آن طبیعتی کوهستانی و زیبا دارد. پس از طی این مسافت به پمپ بنزینی در سمت چپ جاده خواهید رسید که بلوار ورودی برزک از کنار آن به سمت کوه بالا می‌ر‌ود. چند دقیقه‌ای که در این بلوار پیش بروید به برزُک خواهید رسید. هرچه در خیابان اصلی برزُک بالاتر بروید به کوه‌ها و باغ‌ها نزدیکتر می‌شوید.

اگر راه دوم (اتوبان ساوه) را برای رفتن به برزُک انتخاب کرده‌اید پس از آن که از دلیجان حدود ۴۰ کیلومتر به سمت جنوب رفتید و تابلوی ۱۳۵ کیلومتری اصفهان را دیدید، دوربرگردان بزرگی هست که با علامت «کاشان» مشخص شده است. از این دوربرگردان دور بزنید و جاده‌ای را که کنار پمپ بنزین از جاده اصلی جدا می‌شود در پیش بگیرید. با حدود ۲۰ دقیقه رانندگی در جاده‌های کوهستانی، به پمپ بنزین و بلوار ورودی ابتدای برزُک خواهید رسید.

اگر از سمت اصفهان به قصد دیدن برزُک می‌آیید جاده دلیجان کوتاه‌تر و سریع‌تر خواهد بود. اگر هم از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنید کافی است به کاشان بیایید و از آنجا اتوبوس یا تاکسی‌های برزُک شما را با قیمت مناسبی به برزُک خواهند برد.

کجا بمانیم؟

یکی از تجربه‌های بکر و بی‌مانند سفر به برزک، اقامت در خانه تاریخی روحانی است که به عنوان یک اقامتگاه بوم‌گردی در برزک فعال شده است. بیرون، پاییز هزار رنگ آغاز شده باشد یا بر کوه‌ها و انبوه درختانی که از پنجره سبز چوبی پیداست، برف بنشیند و تو نشسته باشی زیر کرسی و ذره ذره شربت سنتی عرقیات منطقه یا دمنوشی داغ را مزه مزه کنی و گرم گفت‌وگو با دوستان و خانواده باشی. پله‌هایی که از دم اتاق پایین می‌رود، تو را ببرد به سرایی از دوره صفوی، با طاق‌هایی قدیمی و دیوارهایی کاهگلی، اما زیبا و تر و تازه، که در میانه یکی از آنها شعله‌ای در شومینه‌ای کوچک، اما گرم، می‌ر‌قصد.

دور تا دور اتاق، کوزه‌ها و کاسه‌های قدیمی، دولابچه‌ها و رف‌های خیال‌انگیز باشد و یک سوی اتاق دو تا در. یکی بالاست که با نردبان می‌توان به آن راه یافت و به چله‌خانه‌ای رفت که راه ارتباطش با بیرون به روزنه‌ای محدود است تا راه ارتباط با درون را باز کند و دیگری به پستو راه دارد؛ اتاقی امن و آرام که از همه سو با خانه احاطه شده است و دورتادورش از جهان بیرون فاصله گرفته است. یک اتاق دیگر هم هست که به رنگ آسمان آبی است و پنجره‌هایی رو به کوچه کاهگلی روستایی دارد.
این‌ها نه رؤیای یک نویسنده‌ی رمان‌های تاریخی، که گوشه‌هایی از زیبایی‌های «خانه‌ی برزُک» یا همان «خانه روحانی» است که تا چند سال پیش رها شده بود و اکنون به اقامت‌گاهی برای مسافران عاشق طبیعت و تاریخ بدل شده تا یک شب زندگی آرام ایرانی را آن‌گونه که در سال‌های دور در این سرزمین رایج بود تجربه کنند.

اقامتگاه سنتی آویلا نیز، در دل بافت تاریخی برزک و پای تپه تاریخی قلعه، گزینه بعدی برای اقامت در برزُک به شمار می‌رود.

چه بخریم؟

برزک با تولید بیش از ۸۰ درصد گل و گلاب با بیشترین تعداد کارگاه‌های گلابگیری سنتی و ۱۰ کارخانه صنعتی به عنوان بزرگ‌ترین تولید کننده گل و گلاب مطرح است. در بَرزُک بیش از ۵۰۰ کارگاه گلابگیری سنتی وجود دارد که در ایام گلابگیری پذیرای گردشگران داخلی و خارجی هستند. انواع عرقیات گیاهی و سنتی هم محصول دیگر این کارگاه‌‌ها به شمار می‌ر‌وند.

در بَرزُک انواع صنایع دستی شامل پارچه بافی، کرباس بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی، گیوه چینی، سبد بافی، طناب بافی، نخ ریسی، گلدوزی با دست، قالی بافی و انواع بافتنی‌های دستی وجود داشته که هم اکنون نیز تعدادی از آن‌ها در شهر بَرزُک رونق دارد و امروزه نیز در برخی منازل برزک صدای در هم تنیدن تار و پود فرش به گوش می‌رسد.

برزک با تولید مرغوب‌ترین شاتوت کشور، گوی سبقت را از دیگر شهر‌ها ربوده و هرساله با ورود خیل عظیم گردشگران در تابستان جشنواره شاتوت برگزار می‌شود. چهار محصول شاخص و عمده برزک به ترتیب گل محمدی، شاه توت، آلو بخارا و گردو است ولی درختان دیگری همچون انواع سیب، گلابی، گیلاس، انگور، صنوبر، بید، بیدمشک، بادام ، هلو ، امرود ، گلابی ، توت سفید، به، انجیر، انار، زردآلو و … نیز در برزک قامت کشیده‌ا‌ند.

چه فصلی برویم؟

برزک از جمله شهرهای انگشت شمار دارای چهار فصل متمایز  زیباست. در فصل بهار، سپیدی برف جای خود را به شکوفه‏‌های سرخ و سفید بهاری می‌‏دهد و بر زمینش مخملی سبز همراه با رویش گل‌های لاله آماده استقبال از میهمانان طبیعت است و چه خرسندند مردم این شهر که در آخرین ماه فصل بهار زمینشان متبرک می‌‏شود با بازگشایی گل‌های سرخ محمدی که نقشی بدیع و تزیینی و زیباست بر کوچه باغ‌های این شهر. در این ماه فعالیت گلابگیران با شوری خاص آغاز می‌‏شود، جشنواره گل و گلاب برپا می‌‏شود و شهر خود را آماده و مهیا در انتظار گردشگران می‌‏بیند تا از یک سو دشت‌های رنگین شده گل‌های لاله را در ویشنگ برزک به نظاره بنشینند و از طرفی دیگر دشتهای گل محمدی مشام آن‌ها را با صلوات به سوی مدینه روانه نماید.

فصل تابستان، فصل به بار نشستن درختان باغ‌ها و دشت‌هاست. تابستان برزک، دارای آب و هوایی معتدل، لطیف و کوهستانی است و مأمن آرامشی برای مسافران گرمازده از کویر است تا قدری در سایه‌سار درختان بیاسایند و صدای آبشارهای همیشه خروشان این شهر را بشنوند و از آب چشمه‏‌های زلال آن بنوشند.

کوچه‌باغ‌‏های برزک در پاییز با فرشی رنگین از برگ‌های درختان پوشیده شده است و درختان، برگ‌های زرد و سرخ و ارغوانی را با وزش باد در هوا می‌‏پراکنند و بر سر مسافرانشان گلریزان می‌‏کنند و چه خیال‌انگیز است وقتی که در کوچه‌باغ‌ها قدم می‌‏گذاری و صدای خش خش برگ‌ها را زیر پا می‌‏شنوی و ناگاه نگاهت بر بلندای برزک می‌‏افتد و کوه‌های باران‌خورده و قله‌های پوشیده از برف را می‌بینی که نزدیکی زمستان را گوشزد می‌کنند.

مردم برزک نیز مانند همه ایرانیان با برگزاری مراسم شب یلدا به استقبال اولین سپیده زمستانی می‌‏روند و اغلب در این شب به تماشای برف می‌نشینند. زمستان برزک همیشه پربرف است و همین مسئولان برزک را بر آن داشته تا به فکر پیست اسکی و تفریحات زمستانی هم باشند.

مراسم شب نیمه ماه مبارک رمضان، آیین نخلبرداری در روز عاشورا و شهادت حضرت علی (ع)، مراسم ششم امام حسین (ع) که در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده و همین طور مراسم آش باران و جشنواره شاهتوت از مهمترین آیینهای برزک به شمار می‌روند.

در فصل تابستان و اواخر پائیز (وقتی محصولات برداشت شد) نوعی آش هلیم با گندم، جو، گوشت، نخود و لوبیا پخته می‌شود. سوخت این آش تماماً هیزم بوده و به روشی کاملاً سنتی پخته می‌شود. پخت آش از ساعتهای آغازین شب تا حدود ساعت ۴ صبح طول می‌کشد. آش را بعد از پخته شدن با چوبهایی به نام تُخماق می‌کوبند و صبح زود پخش می‌کنند.

جشنواره شاه توت نیز در تیر ماه بین دهم تا پانزدهم برگزار می‌شود. اغلب محصول شاه‌توت منطقه به فرحزاد تهران منتقل می‌شود.

مراسم ششم امام حسین(ع) از ساعت ۲ بعد از ظهر شروع شده و تا نماز مغرب و عشا ادامه دارد. تمام کشاورزان محصولاتی نظیر گردو، بادام، سنجد، کشمش و جوزقند را به مسجد آورده و در سینی‌های بزرگی که به آن‌ها مجمعه گفته می‌شود می‌گذارند. زنان و مردان به صف دور سفرهای به طول ۴۰ تا ۵۰ متر نشسته و آجیل‌ها را با دعا متبرک می‌کنند. سپس آجیل‌ها را بسته‌بندی کرده و بین شهروندان و مهمانان پخش می‌کنند.

چه ببینیم؟

تپه تاریخی قلعه برزک: تپه قلعه یک موقعیت مهم طبیعی شهر برزک است که احتمالاً یادآور اولین استقرار روستانشینی بازمانده از دوران باستان در برزک است. این اثر طبیعی، که در ضلع جنوبی شهر و در محله مسجد جامع واقع است، ۵۲۰ متر طول و ۱۲۵ متر عرض و بیش از بیست متر ارتفاع دارد. در اضلاع شمالی، غربی و شرقی تپه، خانه‌های شهر قرار دارد و ضلع جنوبی به مزارع محدود می‌شود. آثار یافته شده در سطح تپه عبارتند از یک تنور ایجاد شده در دل کوه، به قطر ۷۰ سانتیمتر که از داخل با گل به ضخامت دو سانتیمتر اندود شده و بعد از احداث از آن استفاده نشده است. این تنور در ضلع جنوب غربی حفره کوچکی است که به کانالی دست‌کند به طول ۳۰ سانتیمتر منتهی می‌شود. در سطح تپه ۸ هاون سنگی به قطر تقریبی ۱۷ سانتیمتر در دل کوه ایجاد شده که یکی از آن‌ها در بالاترین سطح کوه، به شکل دوقلو، ساخته شده است. در این تپه حفره‌هایی به وجود آمده که بر اساس گفته اهالی در آن استخوان‌های انسانی وجود داشته و هنگام احداث پارک از محل خود برداشته شده است. آبراهه‌های ایجاد شده در دل کوه و همچنین فضای غارمانند ضلع جنوبی (که شاید دست‌کند باشد) از جمله آثار موجود در تپه قلعه است که پژوهش در این تپه را ضروری می‌نماید. (گزارش ثبتی تپه قلعه،۳۸۳۱)

تپه تاریخی قلعه دست کم مربوط به دوره سلجوقیان و قبل از آن است. غار کشف شده در این تپه به همراه وسایلی نظیر تنور گلی، ظروف سفالی و گلی و …، حکایت از سکونت و زندگی بسیار دور در این محل دارد. این تفرجگاه دارای سکوهای سنگی جهت اسکان و استراحت، صندلی و نیمکت‌‏های چوبی، آلاچیق، بنای کوشک در مرتفع‌ترین نقطه تپه، آبشاری که از مرکز کوشک شروع و پس از گذشتن از برکه‏‌ها و جزیره‌‏های آب به پایین تپه در محل استخر ذخیره آب ختم می‌‏شود و… است.

غار برزک در تپه تاریخی قلعه برزک: قدمت این غار به دوران سلجوقیان باز می‌گردد و شهرداری با همکاری میراث فرهنگی و گردشگری به دنبال ثبت ملی این اثر تاریخی است. بنا به نقل قول سینه به سینه بزرگان شهر، این غار که در سکونتگاه اولیه برزک (تپه قلعه) واقع شده، دارای ۳ مسیر اصلی بوده که یکی از مسیر‌ها به مسجد جامع شهر و مسیر دیگری به حمام میان ده و مسیر سوم به طرف کوه اشک ادامه دارد و هم اکنون شهرداری به جهت انجام تحقیقات بیشتر مشغول آزادسازی معبرهای مسدود شده این غار در اثر ریزش‌‏های سالیان متوالی است. از آثار برجای مانده در این غار می‏‌توان به حفر کانال‌های کوچک حفاری شده در دل سنگ جهت دفن یا نگهداری استخوان‌های گذشتگان خود، ظروف سفالی و گلی برجای مانده و وجود سقف‌های زیبای آن اشاره کرد.

جاده تفریحی توریستی سعدآباد برزک: این جاده از زیباترین جاده‌های طبیعی و بکر شهرستان کاشان است. جاده تفریحی و توریستی سعدآباد از مرکز شهر آغاز می‌شود و در امتداد رودخانه اصلی شهر به طول ۴ کیلومتر همراه با بدیع‌ترین صحنه‌های طبیعی ادامه دارد و پس از گذشتن از کنار تفرجگاه‌ها، کوه‌ها، چشمه‌ها، آبشار‌ها و باغ‌های زیبا، به مسیر اصلی جاده برزک ـ کاشان ختم می‌شود.

تفرجگاه چشمه احمدآباد: این چشمه در نقطه شمال شرقی برزک و در حریم رودخانه فصلی برزک واقع است و دارای چندین چشمه جوشان است و در قسمت بالادست آن دیواره سدی است که بر اثر رسوب طی سالیان متوالی پر شده و هم اکنون با رویش درختان بید و درختچه‏‌های گز در بستر این سد، منظره زیبایی را ایجاد کرده است. این تفرجگاه که در ۱۰۰ متری خیابان اصلی واقع است هر ساله گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می‌‏کند. به دلیل وجود کوه در حاشیه جنوب شرقی تفرجگاه، گردشگران علاقه‏‌مند به کوهنوردی نیز در کنار استفاده از مناظر بکر و طبیعی از فضای این تفرجگاه برای کوهنوردی بهره می‌برند.

آسیاب آبی سعدآباد و تفرجگاه جنب آن: در قسمت جنوبی جاده سعدآباد، آسیاب آبی با قدمتی حدود ۲۰۰ ساله به چشم می‏‌خورد. این آسیاب آبی دارای تنوره‌‏ای است که آب از بالا داخل آن ریخته و فشار آب این تنوره، سنگ‏‌های آسیاب به وزن ۵۰۰ کیلوگرم را به حرکت در می‏‌آورد و گندم را که بین دو سنگ قرار می‌گیرد خرد و آرد می‌‏کند. شهرداری اقدام به مرمت و بازسازی و احیاء این آسیاب کرده و تفرجگاهی در کنار آن در حال ساخت است. این تفرجگاه مورد استقبال گردشگران قرار گرفته است. این اثر در تاریخ ۲۴ / ۸ / ۸۵ به شماره ۱۶۲۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حمام دوره صفویه برزک: یکی دیگر از میراث‌های فرهنگی شهر برزک، حمامی است که مربوط به دوره صفویه است. این بنای کهن توسط فردی بنام سیدحسن کاشانی ساخته شده است. برای گودبرداری این حمام ۱۰ متر زمین را کنده و این کار یک سال طول کشیده و بعد از ۷ سال ساخت حمام به پایان رسیده است. در ساخت این حمام از ستون‌های سنگی تراشیده شده یکپارچه استفاده شده و برای برپا کردن ستون‌ها و محکم‌کاری پایه‌ها از سرب و ساروج که به صورت سنتی درست می‏‌شده استفاده کرده‌ا‌ند. حمام دارای دو خزینه، دو حوضچه بنام استک و دو تخته سنگ برای نماز خواندن است. برای سوخت حمام از نفت سیاه استفاده می‌‏کنند. این اثر در تاریخ ۲۴ / ۸ / ۸۵ به شماره ۱۶۲۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

امامزاده سراج الدین ابن موسی بن جعفر: ساخت بنای اصلی امامزاده سراج‌الدین ابن موسی ابن جعفر (ع) با قدمتی ۵۰۰ ساله را هنرمندان دوران صفوی به عهده داشته‌اند. بنای این امامزاده که بزرگترین امامزاده شهر است شامل دو بخش است. بخش اصلی که هسته اولیه آن را تشکیل می‌دهد فضای دور مقبره امامزاده است که یک بنای ۸ ضلعی با ضریح در مرکز آن همراه با گنبد خشتی که از درون (زیر آن) آئینه‌کاری شده است. در فضای بیرونی امامزاده قبرستان شهر وجود دارد که سنگ‏‌های قبر بسیار قدیمی گویای قدمت بالای این قبرستان است. این اثر در تاریخ ۲۲ / ۸ / ۸۵ به شماره ۱۶۱۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موزه مردم‌شناسی برزک: قدمت این خانه که به موزه مردم‌شناسی برزک تبدیل شده است به دوره زندیه می‌رسد و با توجه به معماری سنتی محل ساخته شده که پس از خرید این بنا و تملک آن توسط شهرداری شهر برزک، تغییر کاربری یافته و به موزه مردم‌شناسی این شهر تبدیل شده است. موزه مردم‌شناسی، در دو طبقه با حیاطی طویل و باریک و با شیبی ملایم از شمال به جنوب شکل گرفته است. علاوه بر بنای تاریخی خود موزه، گردشگران می‌توانند شاهد دستگاه‌های بافندگی قدیمی همچون دستگاه گلیم بافی، دستگاه چادرشب بافی، دستگاه قالیبافی، درب چوبی مسجد جامع و بیش از ۴۵۰ اثر باقی مانده و قدیمی از گذشتگان باشند. این اثر در تاریخ ۱۴ / ۱۲ / ۸۵ به شماره ۱۷۸۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و با همت و مدیریت پژوهشگر میراث فرهنگی، خانم جهانی، پذیرای گردشگران است.

آب انبار سردل برزک: این آب انبار در دوران پهلوی با سبک معماری سنتی محل ساخته شده است. بنای این آب انبار به سفارش ساکنان محل جهت استفاده عمومی توسط شیخ میرزا جلال مصطفوی و کربلائی حسینعلی که معماران برزکی بوده‌‏اند ساخته شده و چون در محله سردُل (شهید رجایی) جنب خانه روحانی ساخته شده به همین نام معروف گشته است. این بنای تاریخی در تاریخ ۲۴/ ۸ / ۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۶۲۰۵به ثبت رسیده است.

خانه‌های قدیمی کاردان و موسوی برزک: خانه تاریخی کاردان در دوره زندیه بنا شده و یکی از قدیمی‌ترین خانه‌های تاریخی شهر برزک به شمار می‌رود. معمار آن استاد کربلائی عبدالله عظیمی معروف به معمار عظیم بوده است. این خانه که از زمان ساخت تا کنون در مالکیت خاندان کاردان بوده به همین نام در بین اهالی شهر تاریخی برزک معروف شده است. این بنای تاریخی که در بافت قدیم شهر استقرار یافته هم اکنون نیز دارای کاربری مسکونی است، در تاریخ ۲۴/ ۸ / ۸۶به شماره ۱۶۳۱۴در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه تاریخی موسوی نیز که در همسایگی خانه تاریخی کاردان قرار دارد یکی از قدیمی‌ترین خانه‏‌های تاریخی این شهر است که در دوره زندیه و با الهام از معماری سنتی محلی ساخته شده و چون متعلق به خاندان موسوی بوده به همین نام نیز شهرت یافته است و در میان اهالی این شهر به نام منزل امام جمعه شهر برزک معروف است. این بنای تاریخی در تاریخ ۲۴/ ۸ / ۸۶به شماره ۱۶۳۰۹در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آسیاب خاتونی برزک: آسیاب خاتونی در جنوب شرقی شهر برزک، در محله باغستان و روبروی مسجد خاتم‌النبیین قرار دارد. در خصوص تاریخچه احداث بنا آنچه که مسلم است اینکه با توجه به سبک و شیوه معماری به کار رفته در آن، تاریخ آن را می‌توان به دوره قاجاریه منسوب کرد. ساختمان آسیاب دارای دو ورودی است که در ضلع جنوبی بنا و در موازات یکدیگر قرار دارند. یکی از آن‌ها در واقع ورودی فضایی است که از آن به عنوان انبار جهت نگهداری کیسه‌های گندم و جو استفاده می‌کنند. این قسمت از بنا در داخل به صورت فضای بالکن مانندی است که در بخش زیرین آن سنگ آسیاب و محل ریختن گندم و جو قرار دارد. همچنین در گوشه ضلع شرقی انبار نیز حفره‌ای به قطر تقریبی ۴۰ سانتی متر وجود دارد که آسیابان از همان قسمت انبار با خالی کردن کیسه‌های غلات از طریق حفره فوق، آن‌ها را به بخش زیرین یعنی به محل ریختن گندم و جو انتقال می‌دهد و در ادامه از این محل غلات مذکور مجدداً از طریق لوله‌ای ناودانی شکل به سنگ آسیاب منتقل می‌شوند. ورودی دیگر بنا که امروزه دارای درب کرکره‌ای است ما را به فضای اصلی بنا یعنی مکان ریختن غلات و محل سنگ آسیاب هدایت می‌کند. محل ریختن غلات و سنگ آسیاب در کنار هم قرار دارند که توسط دیواری از یکدیگر جدا شده‌اند. در قسمت کف محل ریختن غلات، حفره‌ای به قطر تقریبی ۳۰ سانتی متر وجود دارد که غلات به وسیله چوبی ناودانی شکل و توخالی به طول ۱۵۰ سانتیمتر به حفره موجود در سنگ بالایی آسیاب منتقل می‌شوند. علاوه بر این در قسمت جلو سنگ‌های آسیاب نیز فضایی مستطیل شکل جهت جمع‌آوری آرد ایجاد شده است. از دیگر بخش‌های آسیاب باید به تنوره آن اشاره کرد. تنوره آسیاب به صورت استوانه‌ای مخروطی شکل به قطر ۱۵۰ سانتی متر در قسمت فوقانی و ۱۰۰ سانتی‌متر در قسمت تحتانی و به عمق ۸ متر، در ضلع شرقی بنا قرار دارد. آب قنات علیای برزک به وسیله کانالی به تنوره وارد می‌شود و در ادامه، آب انباشته شده در این مخزن توسط روزنه قیف مانندی به سوی پره‌های چرخ آسیاب هدایت می‌شود و باعث به گردش در آمدن سنگهای آسیاب می‌شود. به طور کلی سقف فضاهای آسیاب تیرپوش و مصالح بکار رفته در آن سنگ، خشت و آجر است. با وجود بهره‌گیری از دستگاه‌های پیشرفته جهت آسیاب کردن غلات، هنوز هم برخی از ساکنان برزک و روستاهای تابعه کیسه‌های گندم و جو را برای آرد کردن به این آسیاب می‌آورند. در مجموع با توجه به موقعیت مکانی اثر و قرار داشتن آن در بافت شهر برزک و دسترسی آسان به این بنای ارزشمند، همچنین دایر و فعال بودن آن، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه به شمار می‌رود.

بافت قدیم برزک: بافت قدیم برزک، با دیوارهای کاهگلی، کوچه‌های پیچاپیچ، و خانه‌هایی که برخی اتاق‌هایشان سقف کوچه شده‌اند، در محله مصلی واقع شده است. این بافت که دارای ساختمان‌های خشت و گلی، با تیرهای چوبی بوده و بیشتر دارای کوچه‌‏های تنگ معروف به کوچه‌‏های آشتی کنون است. این بافت که در حاشیه تپه تاریخی قلعه و به صورت پلکانی گسترش یافته دارای چشم‌انداز بسیار جالبی است. کوچه‌ها با عرض ۱ متر در اطراف ساختمان‌ها به طور خاص و به شکل مارپیچ چرخیده است و تمامی منازل را به آسانی با هم ارتباط می‌دهد و هیچکدام از کوچه‌ها بن‌بست نیست.