مسعود بُربُر، اعتماد– تونل انتقال آب سبزکوه به چغاخور، دهها چشمه در استان چهارمحال و بختیاری را خشک میکند، دست کم ۱۵۰ میلیون متر مکعب منابع آبی را در معرض خطر قرار میدهد و فاجعه منابع آبی و تنشهای شدید اقتصادی و زیست محیطی را به دنبال میآورد با این حال اجرای آن توسط وزارت نیرو به سرعت پیگیری شده و در بودجه سال ۱۳۹۳ نیز ردیفی را به آن اختصاص دادهاند. این تونل ۱۰۷۰۰ متری با قطر ۴.۴۵ متر قرار است آب رودخانه سبزکوه، از سرچشمههای رود کارون، را برای مصارف صنعتی، کشاورزی و شرب دشت بروجن به چغاخور منتقل کند اما بخش عظیمی از منابع آبی و چشمههای طول مسیر خود را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. موضوعی که نه تنها در گزارش کارشناسی ارائه شده به شورای اسلامی شهر ناغان، که حتی در گزارش مطالعات هیدرولوژیک شرکت مهاب قدس، مشاور پروژه وزارت نیرو، نیز مورد تأیید قرار گرفته است.
اعتراض مردم بیپاسخ مانده است
تنشهای پیشبینی شده احداث این تونل، مردم شهرستان کیار و شهر ناغان را نگران کرده و اعتراض آنان را به دنبال داشته است. اعضای چندین شورای اسلامی شهر و روستای منطقه در تومارهای گوناگونی به مسئولان مختلف مراتب اعراضشان به احداث تونل را اعلام کردهاند.
یکی از ساکنان منطقه که احداث تونل را «شقالکمر» میداند، به خبرنگار روزنامه اعتماد میگوید: «ما با انتقال آب مازاد به بروجن و فرادنبه یا سفیددشت مخالف نیستیم اما اینکه کاری را با توجه به عدم اطلاع مردم از تهدیداتی که به دنبال دارد انجام بدهند تا مبادا مردم واکنش نشان بدهند درست است؟ مردم بعدها میخواهند با این آب وضو بگیرند، این آب غصبی نیست؟»
علی دارابی عضو شورای اسلامی شهر ناغان نیز با اعلام اینکه محیط زیست و منابع طبیعی مخالف این طرح بودهاند میگوید: «ذخیره آبی که در طول مسیر به تونل تخلیه خواهد شد چند سال طول میکشد تا پر شود؟ فرض کنید اصلاً بیست ساله این ذخیره برگردد، جامعه ما خسارت این وقفه ۲۰ ساله را چطور جبران کند؟ مردم منطقه باید برای تأمین نیازشان آب رودخانه را از ۱۵۰ متر تا ۶۰۰ متر ارتفاع پمپاژ کنند اما کارخانه و صنایع آبشان را از تونل بگیرند و مابقی آب هم به دیمزارهای بروجن برود.»
به گفته دارابی بخش وسیعی از منطقه به لحاظ زیست محیطی حفاظت شده است و تنوع زیستی گیاهی و جانوری بالایی دارد که از جمله در آن پلنگ ایرانی، کبک دری، خرس، بز و پازن زندگی میکند اما احداث تونل کل چشمههای منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد و تازه در مطالعات وزارت نیرو ۵۰ درصد میانی مسیر اصلاً بررسی نشده است.
ادعایی که در گزارش مطالعات هیدرولوژی مهاب قدس به عنوان مشاور اصلی پروژه وزارت نیرو نیز تأیید شده است. آنگونه که در صفحات مختلفی از جمله صفحه سیزدهم این گزارش آمده، در ۵۰ درصد میانی تونل به دلیل صعوبت دسترسی گمانهای انجام نشده است، بسیاری از گمانههای انجام شده تا عمق متناظر تونل حفر نشدهاند، آزمایشهای تراوایی در برخی از گمانههای تونل اصلی انجام نشده و بخش گستردهای از مسیر تونل مورد بررسی شرایط زیرزمینی قرار نگرفته است.
با این حال همین اندازه مطالعات نیز نشان داده از میان ۴۹ چشمه بررسی شده تقریباً همه آنها تحت تأثیر قرار میگیرند و تعداد زیادی نیز دچار «مخاطرات آبدهی بسیار زیاد» خواهند بود که «خشک شدن آنها قابل پیشبینی است» (جدول ۷-۷ گزارش در صفحه ۲۱۱) تراز آب روی تونل به استناد جدول محاسبات مشاور ۶۰۲ متر است که دو گسل مهم آن را قطع میکند. گزارش همچنین در بخش نتیجهگیری خود تأکید کرده که «زونهای با پتانسیل انحلالپذیری و همچنین زونهای خرد شده و گسله، در بخش گستردهای از مسیر تونل دارای پتانسیل بالایی برای ورود آب به داخل تونل هستند و برخی از آنها از نظر هجوم آب به داخل تونل قابل تأمل میباشند.» (صفحه ۲۱۳)
۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در خطر است، خطر به بالادست محدود نمیشود
یک کارشناس ارشد جغرافیا معتقد است که در گزارش مهاب قدس از بین بیش از ۲۰۰ چشمه در منطقه تنها ۴۹ چشمه بررسی شدهاند. از این تعداد، ۱۷ چشمه در ترازی بالاتر از تونل قرار گرفتهاند و تنها دبی همینها ۱۰۸ میلیون متر مکعب است در حالی که هدف نهایی از احداث این تونل انتقال ۵۵ میلیون متر مکعب آب عنوان شده است.
آنگونه که علی محمد شیروانی به اعتماد میگوید بیش از ۸۰ درصد چشمههای پر آب و مهم کوه کلار در این پروژه تحت تأثیر قرار میگیرند، حجم مخازن اهکی و کارستیک کاهش مییابد، خروج ناگهانی حجم بسیار زیاد آب در حین حفاری تونل محتمل است و تنها منبع تأمین آب شرب شهر ناغان تحت تأثیر جدی قرار خواهد گرفت.
به گفته وی گزارش کارشناسی دیگری نیز به درخواست بخشدار و شورای اسلامی شهر ناغان تهیه شده است که نتیجه مطالعات میدانی تیم کارشناسی در آن گزارش از «بروز فاجعه منابع آبی و بروز تنشهای شدید آبی و اقتصادی و از همه مهمتر زیستمحیطی در منطقه» خبر داده است. بر اساس این گزارش کل حجم آب در معرض خطر بیش از ۵۰۰۰ لیتر بر ثانیه و معادل بیش از ۱۵۵ میلیون متر مکعب عنوان شده است اما به دلیل اظهار نظرات کارشناسی بسیار ناقص این برآورد دقیق نیست و حجم تخلیه آبخوان ممکن است به ۳۰۰ میلیون متر مکعب نیز برسد.
با این حال خطرات ناشی از احداث تونل سبزکوه به منطقه بالادست محدود نمیشود. آنگونه که هومان خاکپور به خبرنگار اعتماد گفته است «اگر این آب داخل تالاب بیاید علاوه بر این که ویژگی تالابی اینجا از بین میرود، خسارات دیگری هم وارد میشود. خود آب با این سرعتی که وارد تالاب میشود یک جریان رودخانهای درست میکند که کل اکوسیستم تالاب را از بین خواهد برد. علاوه بر این، رسوباتی با حجم زیاد وارد تالاب میشود که کل رویشگاه کف تالاب را از بین میبرد. وقتی رویشگاه کف تالاب و گیاهان آبزی کف تالاب را نداشته باشیم قطعا دیگر تنوع زیستی جانوری تالاب را هم از دست میدهیم.»
به مسئولان محیط زیست اجازه بازدید هم نمیدهند
همه این خطرات باعث شده تا مسئولان استانی و حتی سازمان محیط زیست کل کشور با احداث این تونل مخالف باشند. اداره کل محیط زیست استان چهارمحال بختیاری چندین نامه خطاب به مدیران آب منطقهای استان در دوره های مختلف نوشته و تأکید کرده است که این کار مجوز ندارد و هیچ گونه عملیاتی در این پروژه نباید انجام شود. با این حال حتی اجازه بازدید رسمی از پروژه نیز به مسئولان محیط زیست داده نشده است. دکتر سعید یوسفپور مدیر کل استان چهارمحال و بختیاری با تأیید اینکه پروژه مجوز زیستمحیطی ندارد در این زمینه مستندات گوناگونی را به روزنامه اعتماد ارائه کرده است.
با این حال عملیات اجرایی آغاز شده و دهانه تونل از سمت چغاخور به طول ۳۰۰ متر حفاری شده است. جالب آنجا است که دستور صریح وزیر وقت نیرو در تابستان ۱۳۹۱ نیز نتوانسته این عملیات را متوقف کند. مجید نامجو در پارافی که در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۹۱ روی نامه اعضای شوراهای شهر منطقه خطاب به علیرضا دائمی معاون وقت آب و آبفا نوشته با قید «فوری» تأکید کرده است که باید انتخاب مسیر جدید بررسی و اظهار نظر شود. علیرغم این دستور و مخالفت نهادها و مسئولان دیگر، مشاهدات مستقیم خبرنگار اعتماد حاکی از آن است که عملیات اجرایی در دهانه تونل متوقف نشده و همچنان ادامه دارد.
۳۰ درصد بودجه، برای پروژهای با ۲.۵ درصد پیشرفت
مطالعات پروژه انتقال آب سبزکوه از سال ۱۳۶۲ توسط سازمان آب منطقهای استان اصفهان که آن زمان به لحاظ سازمانی با استان چهارمحال و بختیاری یکی بود انجام شد. قرار شد در نزدیکی منطقه چهارطاق سدی احداث شود و از آن، آب منطقه قمشه و یزد را فراهم کنند. نهایتاً در سال ۱۳۸۰ نگرانیهای مردم نسبت به طرح انتقال آب سبزهکوه باعث شد که مهندس عبدالرضا فروغی، معاون وقت وزارت نیرو، تأمین آب به اندازه مورد نیاز مصرف شرب، کشاورزی و صنعت منطقه و همچنین استفاده از نیروهای بومی در پروژهها را حق طبیعی مردم منطقه بداند و تضمین کند که زندگی آنان از این طرحها هیچ خسارتی نمیبیند.
نظرات کارشناسان درباره طرحهای انتقال آب، نگرانیهای مردم را بیشتر کرد. از سوی دیگر مردم منطقه مقصد که تامین آب آشامیدنی آنان از اهداف اصلی پروژه اعلام شده و اعدادی نیز در به پروژه به آن اختصاص یافته بود، این کارشناسان را مخالفان رفاه و توسعه شهر خود دانستند. نهایتاً گزارش مطالعاتی مشاور پروژه نگرانیهای کارشناسان را تأیید کرد و علیرغم تصریح سازمان محیط زیست به مجوز نداشتن پروژه، چشم مردم به ردیف بودجه انتقال آب سبزکوه به چغاخور در ردیف ۴۰۲۰۱۰۸۰ بودجه ۱۳۹۳ روشن شد. ردیفی که در اهداف آن، علیرغم همه ادعاهای مدافعان طرح، اسمی از تامین آب شرب بروجن نرفته بود و تنها تأمین آب کشاورزی ذکر شده بود. به این ترتیب در بودجهای که دولت پیشتر تأکید کرده بود اولویت در آن با طرحهای نیمهکارهای است که درصد پیشرفت بالایی داشتهاند، ردیفی ثبت شد که با اجرای تنها ۳۰۰ متر از ۱۰۷۰۰ متر (۲.۵ درصد پیشرفت) بودجهای نزدیک به ۳۰ درصد کل پروژه به آن اختصاص یافته بود. بودجهای که بخش عظیمی از منابع آبی سرزمین چشمهها و تالابها را نشانه رفته و کسی نیز یارای توقف آن را ندارد.
این تونل صرفا جهت دستیابی به گنجینه مدفون درآن منطقه احداث شده است.کم نیستندنقاطی درکشورکه این گونه باسرمایه ملی مصروف دستیابی طمعکاران به گنجینه های هزاران ساله شدند.عوامل پشت پرده این پروژه باانتشارشایعات مختلف،گاه اینگونه وانمودمیکنندکه مثلا نیروهای سپاه ویاعوامل اطلاعاتی درپس این قضیه هستند.شای