مسعود بُربُر، روزنامه قانون- شیرسنگیهای خوزستان با قدمت چندصدساله، بر مزار مردان دلاور بختیاری نشستهاند و به پاسبانی خاکشان ایستادهاند. اما نه کسی آمار دقیقی از تعدادشان دارد و نه اغلب حفاظتی از آنها میشود. برخی از آنها حتی به سرقت رفتهاند و برخی در محاصره آب دریاچه سدها اسیر شدهاند و چشم به راه بالا آمدن آب و غرق شدن هستند.
آن گونه که مجتبی گهستونی به خبرنگار «قانون» میگوید شیرهای سنگی اغلب در قبرستانهای شمال استان خوزستان پراکندهاند و علاوه بر قدمت تاریخی چند صدساله برای مردم جذابیت و ارزش دارند. مردان غیور و پهلوان بختیاری چون مثل شیر دلاور بودهاند بر مزارشان این شیرها را میساختهاند و این طور نبوده که هر کسی بخواهد برایش شیر بسازند. یعنی عمده شیرسنگیها برای کسانی ساخته شده که در ایل خودشان محبوب بودهاند و افراد سرشناسی به شمار میرفتهاند.
به گفته دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان، تاریانا، نه آماری از تعداد دقیق شیرسنگیهای پراکنده در سطح استان خوزستان وجود دارد و نه حفاظت ویژهای از آنها صورت میگیرد.
گهستونی پیشنهاد میکند که در یک بررسی جامعه این شیرسنگیها شناسایی شوند و برایشان شناسنامه تشکیل شود. او میگوید: «با مسئولان میراث که در این باره صحبت کردم گفتند برنامهشان این است که یکی از قبرستانهای ثبت شده را به طور پایلوت شناسنامهدار کنند و بازخورد بگیرند. با این حال متاسفانه گاهی شیرها به سرقت میروند یا به مرور از بین میروند و نظامیبرای حفاظت از آنها وجود ندارد.»
بخشی از قبرستانهایی که شیر سنگی دارند ثبت ملی شدهاند و برخی دیگر کلا به حال خود رها شدهاند. در منطقه آب ماهیک لالی سه شیر بسیار منحصر به فرد و بسیار سنگین و بزرگ در محاصره آب دریاچه سد گتوند قرار گرفتهاند و اگر آبگیری بیشتری انجام شود زیر آب میروند و این شیرها نیازمند نجات بخشی هستند.
گهستونی تاکید میکند که «شیر یک حیوان کاملا ایرانی است و نماد ملی به شمار میرود. افزون بر این شیر یکی از خاستگاهها و زادگاههایش خوزستان است و آخرین شیر ایرانی هم در خوزستان بوده و متاسفانه شکار شده است.»
به گفته او در گورستان بارانگرد که میان باغملک و ایذه واقع شده چند شیر سنگی وجود دارد که تعدادی از آنها به دلیل حفاریهای غیرمجاز از جا کنده و شکسته شدهاند.
گهستونی میافزاید: « در حال حاضر در قبرستانهای کهباد (شهسوار) و ترشک ایذه و بابازاهد قلعه خواجه اندیکا تراکم شیرهای سنگی فراوان است و البته بخش قابل توجهی از آنها آسیب جدی دیدهاند همچنین دو شیر عظیم سنگی روستاهای آب ماهیک و تنبل پس از آبگیری سد گتوند به زیر آب خواهند رفت که درباره نجات بخشی آنها تاکنون اطلاع رسانی صورت نگرفته است. در آخرین بازدید خود از قبرستان شهسوار ایذه که به واسطه وجودسنگ نگاره شاه یا امیر ایلامیکه در مقابل او پنج نفر ایستادهاند در فهرست آثار ملی هم به ثبت رسیده و از تعداد زیادی شیرهای سنگی برخوردار است متوجه تخریب بیش از پیش شیرهای سنگی و احیانا سرقت آنها شدم.»
با این همه معاونت میراث فرهنگی استان خوزستان هم آمار دقیقی از قبرستانهای ثبت نشده و شیرسنگیهای استان ندارد. این در حالی است شیرسنگیها ابعاد و مشخصات متفاوتی دارند. از حالت نشستن یا خیز شیرها تا وزنشان متفاوت است. برخی از آنها نقشهایی دارند اعم از شلاق، شمشیر و … و برخی حتی ناخن شیر یا نوع دم آن نیز مشخص است که اینها همه به ارزشهای پژوهشی شیرها نیز میافزاید.
شیرهای سنگی به جز در خوزستان در استانهای لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و چهارمحال و بختیاری نیز دیده میشوند ولی تراکم شیرهای سنگی در بعضی مناطق خوزستان به قدری است که گویی پهلوانان و جوانمردان در مقابل شما نشستهاند تا شکوه و اقتدارشان را به رخ بکشند.
هرچند که از شمار شیرهای سنگی و مناطقی که در آنها شیر سنگی وجود دارد آماری رسمیدر دست نیست ولی شکی در کاهش سریع شمار این آثار تاریخی بیهمتا وجود ندارد.
آدمیان از دیرباز اعتقاد دارند که هر حیوانی مظهر یک خوی و خصلت است، به همین دلیل معتقدند که اسب مظهر نجابت، گاو مظهر فراوانی، سگ مظهر وفاداری و روباه مظهر مکر و شیر مظهر صلابت و قدرت است. شاید به همین دلیل است که از روزگار باستان برای پاسداشت افراد رشید، مقتدر و محبوب، از سنگ سخت، پیکری از شیر میتراشیدند و بر مزار فردی که جانش را در راه آرمانهای بشری داده است، قرار میدادند. از شمال شرقی استان خوزستان گرفته تا شمال غربی، شرق و غرب این استان در عمده قبرستانها شیر سنگی نصب شده حتی نصب شیر در دو میدان چهارشیر اهواز و میدان مرکزی شهر دهدز نیز دیده میشود.
به همین دلیل باید شیرهای سنگی خوزستان پس از شناسایی و شناسنامه دار شدن مورد محافظت قرار بگیرند زیرا خوزستان موزه روباز انواع شیرهای سنگی محسوب میشود که در بخش عمدهای از استان قابل مشاهده هستند.
امروزه در دشتهای ایرانزمین هیچ شیر ایرانی نژادی غرش نمیکند. به گواه دوستداران حیات وحش، آخرین شیر از نژاد ایرانی که در فلات ایران دیده شد، در دشتهای پیرامون شهر دزفول در استان خوزستان بوده است. از آن روز تا کنون، در سراسر کره زمین، تنها حدود ۳۰۰ شیر ایرانی و آن هم در کشور هندوستان، به زندگی خود ادامه میدهند. هرچند که از آن هنگام تا کنون در خوزستان صدای غرش فرمانروای جنگل و دشت شنیده نشده است، ولی هنوز هم شیرهای ایرانینژاد خاموش و سنگین در این استان برای همیشه نشستهاند. شیرهایی که اگر امروز به فریاد خاموش آنها رسیدگی نشود، فردا سرنوشتی بهتر از شیر ایرانی نخواهند داشت.