مسعود بُربُر Masoud Borbor
[این گزارش برای سایت خبری قانون نوشته شده است]
مسعود بُربُر، قانون- در روزهای گذشته بار دیگر پای خبرها به جنگل ابر باز شد و دل دوست‌داران محیط زیست را لرزاند.
رئیس سازمان محیط زیست از تأیید پیشنهاد این سازمان مبنی بر ساخت جاده درجه یک روستایی در جنگل ابر خبر داد اما کارشناسان درباره تبلیغات گسترده ویلاسازن در این منطقه و ادامه فعالیت‌های پیشین وزارت راه هشدار دادند.
تابستان ۱۳۸۵ بود که صحبت از جاده و ساخت و ساز و دهکده گردشگری در ابر و اعتراض کنشگران باعث شد مسئولان دولتی اعلام کنند که ما جلوی تخریب بی‌ضابطه طبیعت را در این منطقه خواهیم گرفت اما چشم دوست‌داران محیط زیست ترسیده بود.
اعتراض ها سه سال تمام ادامه یافت تا سرانجام محمدجواد محمدی‌زاده رییس سازمان محیط زیست اعلام کرد عملیات ساخت‌وساز جاده ابر متوقف مانده و باید وزارت راه گزینه‌ای خارج از جنگل را مطرح کند تا در صورت ارزیابی زیست محیطی با آن موافقت شود و استاندار سمنان نیز دستور توقف عملیات احداث جاده ابر را صادر کرد.
هرچند که به گفته علی‌نقی مقصودلو استاد دانشگاه از زمان آغاز ساخت جاده ابر تا کنون هرگز عملیات اجرایی در آن متوقف نشده زیرا مسئولان شهرستان از این پروژه استفاده تبلیغاتی می‌کنند، اما تازه در آغاز همین هفته کنونی بود که این نگرانی‌ها بار دیگر در سطح گسترده رسانه‌ای شد.
جنگل ابر کجاست و چه اهمیتی دارد؟
اما مگر جنگل ابر کجاست و پاسبانی آن چه اهمیتی دارد و احداث جاده چه زیانی به آن می‌رساند؟ کارشناسان پاسخ‌های متعددی به این پرسش ها داده‌اند که در ادامه تلاش شده این پاسخ‌ها یکجا و به طور خلاصه ارائه شود.
جنگل ابر حدود ۵۰ کیلومتری شمال شرق شهر شاهرود در مرز استان سمنان و گلستان در کنار روستای ابر قرار دارد. این جنگل از قدیمی‌ترین و زیباترین جنگلهای ایران است که با گونه‌های گیاهی و جانوری متعدد و نادر، یکی از منحصربه‌فردترین زیست‌بوم‌های ایران محسوب می‌شود.
– این جنگل قسمتی از جنگلهای باستانی هیرکانی با قدمتی به درازای دوران سوم زمین‌شناسی است و گیاهان دارویی کم‌نظیری دارد.
– اکوتن این ناحیه دارای اهمیت است چرا که این جنگل مرز میان‌بند بین دو اکوسیستم منطقه نیمه بیابانی و جنگلی است. در جنگلهای این ناحیه می‌توان درختان سوزنی‌برگ را در کنار درختان پهن‌برگ دید که این امر در گونه‌های جانوری هم تاثیرگذار بوده است. کارشناسان منابع طبیعی این جنگل را لایه حفاظتی زمین و سپری برای حفاظت از منطقه ابر می‌داند.
– جغرافیای خاص منطقه که دو منطقه کم‌ارتفاع و بلند را در کنار هم قرار داده است باعث شده تشکیل اقیانوس ابر در این منطقه را ببینیم که پدیده کم نظیری در دنیا محسوب می‌شود.
– گیاه‌شناسانی از دیگر کشورها برای دیدن گونه‌های کمیاب موجود در جنگلهای هیرکانی به ایران می‌آیند. وجود ۸۰ گونه متفاوت گیاهان چوبی مانند راش، بلوط، توسکا، نارون، گیلاس وحشی، بارانک، سرخدار، نمدار و مانند آنها از این منطقه موزه‌ای زنده برای جذب گردشگران داخلی و خارجی ساخته است. برای نمونه در منطقه ابر سرخدار بالای سه هزار سال قدمت دارد و در کمتر نقطه ای از دنیا اینچنین می روید. زندگی درختان کهنسال اورس در این جنگل نیز نشان می دهند این منطقه از دیرباز از موقعیت مطلوبی برای رشد جنگل برخوردار بوده است.
با نگاهی به موارد بالا، جنگل ابر را می‌توان نه تنها سرمایه‌ای ملی که جهانی و تاریخی نامید و این علاوه بر زیبایی‌های طبیعی است که می‌تواند چشم‌اندازی بی‌مانند را پیش چشم مردمانی از سراسر ایران و جهان عرضه کند.
جاده‌ای به سوی ویرانی
یکی از چالش‌های همیشگی دوست‌داران محیط زیست این پرسش بوده که آیا هم‌میهنان ساکن در منطقه مورد بحث حق برخورداری از امکانات توسعه؛ مانند راه و جاده مناسب را ندارند؟ آیا کشیدن جاده از میان جنگل ابر مزایای توسعه راه‌ها را ارزانی مردم این منطقه نمی‌کند؟ اصلاً مگر احداث جاده ابر چه آسیب‌هایی را به دنبال دارد؟
– کارشناسان معتقدند احداث این جاده به جنگل زیبای ابر و اکوسیستم منطقه آسیب جدی می‌رساند و ادامه عملیات راهسازی در این منطقه می‌تواند این جنگل را برای همیشه محو کند.
– اگر جنگل ابر مورد تجاوز قرار گیرد به دلیل موقعیت طبیعی و تاثیرات متقابل محیطی به طور قطع بخشی از جنگلهای هیرکانی در شمال ایران را از دست خواهیم داد.
– احداث جاده مذکور می‌تواند موجب تخریب حداقل ۵۰ هکتار از جنگلهای هیرکانی با تاج پوشش بالای ۸۰ درصد در طول مسیر احداث و برهم خوردن تعادل اکولوژیک منطقه شود.
– با تخریب این جنگل‌ها فرسایش خاک شدت خواهد یافت، آب استان سمنان با خطر جدی مواجه خواهد شد و سفره‌های آب زیرزمینی از این موقعیت آسیب خواهند دید.
– احداث جاده در این منطقه مزایایی هم ندارد چرا که این ۶۰ کیلومتر راه، آن هم با پهنای ۱۱ متر تنها برای جمعیت معدودی در حال آماده شدن است.
– این جنگل به خاطر عبور ۱۷ کیلومتر راهی از میان خواهد رفت که می‌تواند از مسیرهای دیگر عبور کند. هم‌اکنون برای دسترسی در این منطقه ۶ راه ارتباطی موجود است. در حال حاضر سه راه خاکی به موازات هم در محور روستای شیرین‌آباد و روستای ابر وجود دارد که یکی البته جیپ‌رو است. اگر واقعا مردم روستای ابر و شیرین‌آباد دچار مشکل هستند می‌توان با ریختن یک لایه آسفالت روی همان راه جیپ‌رو مشکل را حل کرد، بی‌آنکه عملیات جدید یا تعریضی صورت گیرد. اینکه عده‌ای اهمیت احداث این جاده را ارتباط میان استان سمنان و گلستان عنوان می‌کنند هم توجیه مناسبی نیست، زیرا هم‌اکنون سه محور دسترسی میان این دو استان موجود است. این مسیرها شامل محور گرگان، رامیان، شاهرود به طول ۹۵ کیلومتر، محور گرگان، شاهکوه، شاهرود به طول ۹۵ کیلومتر و محور گرگان، آزادشهر، شاهرود به طول کمتر از ۱۳۰ کیلومتر است. با وجود این مسیرها، تخریب‌ها به بهانه احداث راه جدید توجیهی ندارد و مشخص نیست که چه اصراری به تخریب جنگل و احداث یک جاده جدید هست.
– جنگل ابر به لحاظ جغرافیایی محل نشیمن ابرهای خزری در بیش از ۶ ماه سال است و تراکم مه در این منطقه و کاهش دید در طول ۶ ماه از سال به همراه سرمای استخوان‌سوز منطقه، رانندگی در جاده مورد نظر را خطرناک می‌کند و همین امر هزینه‌های سرسام‌آوری را متوجه نگهداری از آن خواهد کرد. مسیر مورد نظر از دیدگاه طرح هندسی راه و معیارهای مهندسی راهسازی و راه و ترابری نیز غیراصولی است.
– وجود شرایط ناپایدار زمین‌شناسی در سه منطقه از مسیر جاده که امکان حرکت توده‌های لغزشی آنها بر اساس نظر کارشناسی کاملاً محرز است و خطر دستیازی سودجویان و زیاده‌خواهان به عرصه‌های بکر و دست‌نخورده منابع طبیعی، قطع درختان، تصرف و تبدیل اراضی جنگلی به سایر کاربری‌های مخرب بر اکوسیستم منطقه نیز از دیگر مشکلات احداث این جاده است.
– یکی از دلایل عنوان‌شده توسط برخی مسئولان این است که بخشی از مسیر آزادراه تهران – شمال از روی گسل زلزله‌خیزی می‌گذرد که بسیار خطرناک است و خطرات محور بلده به لواسان از این مسیر کمتر است. متاسفانه این مسئولان راه‌حل را نه در توقف آن پروژه خطرساز که ساخت جاده‌ای دیگر و به موازات آن می‌دانند تا شهرستان نور را به ییلاقات شمال شرق تهران (لواسان) وصل کنند و بدین‌ترتیب پارک ملّی لار، حوضه آبخیز شدیداً شکننده لتیان و منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی را هم به دو نیم بکنند.
– بسیاری بر این باورند که هدف از جاده‌سازی در جنگل ابر تغییر کاربری زمین‌ها و آغاز ویلاسازی در این منطقه است. پخش آگهی تبلیغاتی مبنی بر فروش زمین‌های ویلایی و آپارتمانی در منطقه جنگلی ابر نیز مدت‌هاست آغاز شده است و حتی در اینترنت هم می‌توان تبلیغات برای شراکت در ساخت‌وساز در این منطقه روستایی را مشاهده کرد.
– در کشورهای توسعه‌یافته که محیط‌زیست اولویت اول است در هیچ جنگلی اجازه نمی‌دهند جاده‌ای با مشخصات راه درجه یک احداث شود. مسیرهایی که در مناطق جنگلی، پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده وجود دارد با توجه به حساسیت این مناطق بسیار کم عرض است به‌طوری که در مواردی عبور ۲ خودرو از کنار هم غیرممکن است.
به دلایل بالا می‌توان تاکید کرد که اصولاً ساخت جاده ابر به خودی خود نیز گزینه خوبی نیست و تاسف‌آور آن که درست در مسیری که نقشه‌برداران، مشغول تهیه نقشه راه بودند در این جنگل آتش‌سوزی‌هایی هم رخ داد که هکتارها پوشش جنگلی را نابود کرد.
مسئولان منابع طبیعی می‌گویند در این فصل سال به‌دلیل نبود گردشگر، سردی هوا و خروج دامداران از جنگل، آتش‌سوزی بسیار دور از انتظار است و همزمانی این آتش‌سوزی‌ها با آغاز عملیات اجرایی جاده علی آباد – شاهرود (جاده جنگل ابر)، عمدی بودن این آتش‌سوزی‌ها را قوت می‌بخشد و این نکته را مسئولان منابع طبیعی و محیط‌زیست هم رد نمی‌کنند.
دردناک‌تر از همه این که عوامل ساخت جاده، نبود این جاده را مانع حضور سریع در جنگل برای اطفای این حریق مشکوک عنوان کرده‌اند در حالی که در سراسر جهان برای خاموش کردن آتش در چنین زیست‌بوم‌هایی از هلی‌کوپتر و هواپیما استفاده می‌کنند.
