بمب انضباط شهری در کدام خانه‌ تیک تاک می‌کند؟

دری چوبی که هنوز کلون مردانه و زنانه دارد در میانه دیواری خراب ایستاده است و سال‌هاست کسی به بازکردن آن نیامده است. کودکی پای دیواری سیاه شده از دود نشسته است و با سرنگی که کمی آن طرف‌تر پیدا کرده است به تن عروسک خود «آمپول» می‌زند. درختی که زمانی در حیاط خانه‌ای قدیمی، عصر به عصر آبیاری می‌شد، اکنون در میانه ویرانه‌ها تنها مانده و هنوزچیزی از بهار نگذشته، همچون کوچه‌های محله عودلاجان خزان کرده است.

مسعود بُربُر، روزنامه قانون- چهار خانه تاریخی در منطقه ۱۲ تهران تخریب شدند. رسانه‌ها هفته گذشته از کمین شهرداری برای تخریب بافت تاریخی تهران در منطقه عودلاجان زیر عنوان طرح انضباط شهری خبر داده بودند. شهردار منطقه ۱۲ هرگونه تخریبی در این منطقه را تکذیب کرده و گفته است که بنای شهرداری بر ساماندهی است و نه تخریب اما شورای شهر و میراث فرهنگی نظر دیگری دارند. آن گونه که میزان خبر داده است خانه ماوثاله در خیابان جمهوری، خانه کوچه مجمر در لاله‌زار جنوبی، خانه‌ای واقع در خیابان سرهنگ سخایی و خانه‌ای واقع در خیابان امام خمینی(س) تخریب شده‌اند و فعالان میراث فرهنگی می‌گویند این تخریب‌ها مستقیم یا غیرمستقیم با طرح انضباط شهری مدیریت شهری مرتبط است زیرا زمانی که شهرداری بدون هماهنگی با میراث فرهنگی به محدوده‌ای تاریخی وارد می‌شود، مردم نیز بدون هماهنگی با شهرداری از این فرصت سود جسته و به ساخت وساز غیر مجاز دست می‌زنند.

کمتر از یک هفته پیش رسانه‌ها صورتجلسه‌ای را منتشر کرده بودند که بر اساس آن سردار کریمی مشاور شهردار تهران در جلسه طرح انضباط اجتماعی تخریب ۶۴ خانه در بافت تاریخی تهران را خواستار شده بود. در این صورتجلسه از «خانه‌های مجردی» صحبت شده بود که به دلیل رواج فساد و بر هم زدن امنیت اجتماعی زیر عنوان طرح انضباط شهری باید پاکسازی و به درخواست سردار کریمی «تخریب» شوند.

موضوعی که یادآور اقدامات شهرداری تهران در سال ۱۳۸۴ بود. آن زمان شهرداری تهران با هدف تخریب «منقل‌خانه‌ها» ۶ هکتار از بافت تاریخی عودلاجان را با خاک یکسان کرد و سردار دکتر قالیباف وعده داد که ظرف چندماه آینده عودلاجان به منطقه‌ای امن و زیبا برای گردشگران تهرانی و جایگزین دربند و درکه خواهد شد اما آن گونه که مشاهده میدانی خبرنگار قانون از ۶ هکتار منطقه تخریب شده نشان می‌دهد با گذشت ۱۰ سال کل این منطقه و حتی خود خانه‌های تخریب شده هنوز جولانگاه معتادان و محل خواب و تزریق آنهاست. حالا به آلودگی بصری‌ای که معتادان و سرنگ‌هایشان در منطقه ایجاد می‌کردند، زشتی زباله‌ها در زمین‌های خالی و حسرت سرستون‌ها و معماری زیبای خانه‌های تاریخی تخریب شده نیز افزوده شده است.

یک پیاده‌روی کوتاه در عودلاجان نشان می‌دهد که از تخریب‌های ۱۰ سال پیش شهرداری تهران جز کودکانی که در مخروبه‌ها سرگردانند، معتادانی که پای دیوارهای منقش به معماری تاریخی سوزن در رگان خود فرو می‌کنند و مرغ و خروس‌هایی که از روی معتادان به خواب مرگ رفته در حفره‌های ویرانه‌ها گام بر می‌دارند، چیزی نصیب بافت تاریخی تهران در عودلاجان نشده است. دری چوبی که هنوز کلون مردانه و زنانه دارد در میانه دیواری خراب ایستاده است و سال‌هاست کسی به بازکردن آن نیامده است. کودکی پای دیواری سیاه شده از دود نشسته است و با سرنگی که کمی آن طرف‌تر پیدا کرده است به تن عروسک خود «آمپول» می‌زند. درختی که زمانی در حیاط خانه‌ای قدیمی، عصر به عصر آبیاری می‌شد، اکنون در میانه ویرانه‌ها تنها مانده و هنوزچیزی از بهار نگذشته، همچون کوچه‌های محله عودلاجان، خزان کرده است.

تخریب بدون هماهنگی با میراث ممنوع است

شهردار منطقه ۱۲ تهران با این ادعا که هدف از اجرای این طرح ساماندهی است و نه تخریب گفته است که «منطقه ۱۲ مملو از موزه و خانه‌های تاریخی است که تنها می‌توان با اندکی ساماندهی آنها را به قطب گردشگری پایتخت تبدیل کرد و چطور ممکن است برخی منتقدان ساده‌دل این ساماندهی را به تخریب نسبت دهند.»

عابد ملکی با این ادعا که ۲۳۰ بنای تاریخی برای نورپردازی از سوی سازمان زیباسازی در منطقه ۱۲ شناسایی شده و احیای حصار ناصری و دروازه‌های تهران در دستورکار شهرداری قرار دارد، گفت: «قبل از اجرای طرح، تمامی خانه‌های میراثی با همکاری سازمان میراث فرهنگی شناسایی شده است و قطعا شهرداری به این منازل صدمه‌ای وارد نخواهد کرد؛ چرا که ما سعی در توسعه گردشگری در شهر تهران داریم و چطور می‌توانیم نسبت به تخریب این خانه‌ها اقدام کنیم؟»

با این حال در صورتجلسه منتشر شده نام حتی یک کارشناس از سازمان میراث فرهنگی دیده نمی‌شود و میراث فرهنگی استان تهران نیز طی نامه‌ای مخالفت خود را با هرگونه تغییر ساختاری در بافت تاریخی پایتخت بدون هماهنگی و اعلام نظر کارشناسی اعلام کرده است. مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران گفته اجرای طرح انضباط شهری در منطقه ۱۲ در شرایطی مورد پذیرش خواهد بود که حفظ هویت تهران همراه با امنیت شهروندان و گردشگران را به همراه داشته باشد. رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی تهران با اظهار آنکه نباید هویت و گذشته تهران را قربانی ارتقای امنیت کنیم، گفت: قطعا میراث فرهنگی تهران از ماهیت مصوبه اخیر انضباط اجتماعی منطقه ۱۲ با حفظ کالبد هویتی بافت تاریخی تهران استقبال خواهد کرد اما تخریب خانه‌های بافت تاریخی بدون انجام کار کارشناسی ممکن است منجر به سلاخی هویت و تاریخ پایتخت شود.

خسروآبادی هرگونه تخریب غیر کارشناسی را مغایر با احیای بافت تاریخی منطقه ۱۲ دانست و گفت: تعدادی از این خانه‌ها فرصت احیاء و تغییر کاربری مناسب را دارد. در متن مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران به شهردار منطقه ۱۲ آمده است:«ضمن اعلام مخالفت با این‌گونه اقدامات بدون هماهنگی خواهشمنداست دستور فرمایید مشخصات مکان‌های مورد نظر جهت بررسی به این اداره ارسال گردد.»

از سوی دیگر محمد حقانی، عضو شورای شهر تهران نیز با اشاره به گفت و گو با مدیرکل میراث فرهنگی تهران می‌گوید: «میراث فرهنگی در هیچ یک از جلسه‌های برگزار شده برای اجرای طرح منطقه ۱۲ تهران به عنوان بافتی تاریخی دعوت نشده و حضور نداشته است.»

به گفته او، بسیاری از این خانه‌ها فرصت احیاء و استفاده تحت عنوان کاربری‌های متفاوت همانند خانه‌های فرهنگ، سلامت، سرای محله، کتابخانه و غیره را دارند.

حقانی با بیان این که «در مجموع نگاه طرح تفصیلی به پایتخت تاجرمآبانه بوده زیرا این طرح از اساس بر پول پایه تعریف شده است» تاکید می‌کند: «بنده به عنوان عضوی از اعضای شورای شهر تهران هرگز نمی‌پذیرم جلسه‌ای که خروجی آن تخریب بخشی از بافت تاریخی است بدون حضور کارشناسان میراث تشکیل شود.»

به گفته او، تعداد این خانه‌ها ۵۰ خانه بدون صاحب و هفت خانه متروکه دارای صاحب اعلام شده است. او تاکید می‌کند که «تصور ما بر این است که حرکت اجرای طرح به سمت این خانه‌ها باشد و در نهایت این تعداد خانه تخریب شود.»

چراغ‌های خاموش شهرداری؛ شورا بی‌خبر است

رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با اشاره به این که در بودجه سال ۹۴ کد پروژه‌ای با عنوان نگین پایتخت وجود داشت که مورد سوال اعضا بود و به آن پاسخی داده نشد می‌گوید: در این بخش ذکر شده بود این ردیف اعتباری به آمایش منطقه ۱۲ می پردازد اما آمایش در یک منطقه با آنچه که در حال حاضر تحت عنوان انضباط شهری مطرح شده متفاوت است.

آن گونه که حقانی می‌گوید حتی اعضای شورای شهر تهران از جزییات طرح انضباط شهری بی‌خبرند. او با تاکید بر این که در صحن شورای یک بار تذکر داده است از شهردار خواسته جزییات این طرح را برای بررسی به شورا ارائه کند. در مجموع شهرداری تهران هیچ اطلاعاتی از برخورد با بافت تاریخی یا تجاری این منطقه، تعداد و مکان خانه‌های در دستور کار و اجرا شدن یا اجرا نشدن بارگذاری جدید ارائه نداده است. همین حرکت چراغ خاموش مدیریت شهری و آن طرح‌های پیشین شهرداری تهران است که دل دوستداران میراث فرهنگی و تن خانه‌های قدیمی تهران را می‌لرزاند.