مسعود بُربُر Masoud Borbor
مسعود بُربُر، قانون- هربار که هواپیمایی از فرودگاه اراک بلند می‌شود تصویر دود غلیظ سولفات سدیم در آب‌های میقان می‌لرزد، پرندگان از چرت زمستانی خود می‌پرند و مردم اراک سرفه می‌کنند. صدای گلوله‌‌ای در تالاب طنین می‌اندازد. اینجا منطقه شکار ممنوع و زیستگاه ۱۴۰ گونه پرنده و ایستگاه ۱۵ هزار درناست. تالابی که هوای یکی از ۸ شهر آلوده کشور را تلطیف می‌کند و با سولفات سدیمی که دارد می‌تواند پساب‌های صنعتی را نیز تصفیه و ضدعفونی کند، اما با عدم رعایت حقابه طبیعی‌اش حالا آرام آرام خاستگاه توفان اسید سولفوریکی می‌شود که بر ریه مردم اراک خواهد نشست.
آن گونه که یک فعال محیط زیست اراک به «قانون» می‌گوید شرکت املاح معدنی در میقان بهره‌برداری‌های غلط دارد، جاده‌ای که ساخته منطقه را به دو اکوسیستم مجزا تبدیل کرده است و چاله‌هایی که برای برداشت املاح معدنی ایجاد کرده باعث می‌شود که آب در سطح منطقه به شکل درست پخش نشود و سطح آب بسیار کمتر شده است. تردد ماشین آلات سنگین روی پرنده‌های تالاب تاثیر نیز داشته است. به گفته سیاوش آقاخانی، رئیس شبکه‌های زیست‌محیطی استان مرکزی، توسعه ناپایدار کشاورزی در منطقه نیز مشکل‌ساز شده است: «چاه‌های عمیقی که زده‌اند سطح آب‌های زیرزمینی را پایین برده است.»
او پیش بینی می‌کند که میقان هم راه دریاچه ارومیه را می‌رود. با این تفاوت که بستر ارومیه و در نتیجه ریزگردهای آن نمکی است اما در میقان جنس ریزگردها سولفات سدیم است که وقتی وارد ریه شهروندان اراکی می‌شود به اسید سولفوریک تبدیل شده است این یعنی میقان آبستن یک توفان خیلی خطرناک مواد شیمیایی است. پساب مجموعه‌های صنعتی نیز بدون تصفیه وارد میقان می‌شود که حاوی فلزات سنگین است و حجم بالایی از آلاینده‌های خانواده ازت هم وارد منطقه می‌شود.
آقاخانی در توصیف رده دوم مشکلات، مردم محلی را فرصتی برای بحث اکوتوریسم و مشارکت محلی می‌داند اما چون برنامه‌ای در این راستا وجود ندارد این فرصت‌ها به تهدید بدل شده‌اند: «روستاییان در زمین‌های کشاورزی به درناها شلیک می‌کنند. مردمی‌که برای بازدید می‌روند زباله می‌ریزند و حتی اسلحه هم می‌برند.»
البته همان طور که مدیر کل محیط زیست استان هم تایید می‌کند منطقه شکار ممنوع شده و یک محیط‌بان ویژه هم در نظر گرفته شده است اما «یک» نفر با یک موتورسیکلت در یک محدوده ۱۳ هزار هکتاری چه کار می‌تواند بکند؟
آقاخانی با بیان اینکه «به حمایت بیشتر معاونت محیط زیست طبیعی سازمان یعنی آقای دکتر کیخا نیاز داریم» مشکل اصلی را نبود متولی واحد برای منطقه می‌داند: «وزارت صنایع مجوز بهره‌برداری معدنی صادر می‌کند. سند در اختیار مسکن و شهرسازی است و اجازه کار به کس دیگری نمی‌دهد. جهاد کشاورزی در منطقه‌ای که توان اکولوژیک ندارد به دنبال توسعه کشاورزی است. منابع طبیعی هنوز به این منطقه می‌گوید کویر و محیط زیست می‌گوید تالاب. شیلات به دنبال بحث آرتمیا ست و توسعه روستاها باعث شده دهیاران هم دنبال برنامه‌هایی باشند. همه اینها باعث شده منطقه یک متولی ثابت مثل محیط زیست نداشته باشد تا زون‌های مختلف اکوتوریسم، بهره‌برداری و … تعریف کند و همه کارها بر اساس ضوابط و استانداردها باشد. مجموعه اینها باعث تخریب میقان شده است.»
دکتر انصاری، مدیرکل محیط زیست استان مرکزی در توضیح اقداماتی که محیط زیست برای حفظ میقان انجام داده می‌گوید: «اینجا را در ۱۰ سال گذشته اصلا به عنوان تالاب نمی‌شناختند و به عنوان یک منطقه کویری و یک بحران برای منطقه می‌دیدند تا زمانی که قابلیت‌های تالابی آن را شناسایی و اینجا را به عنوان تالاب ثبت کردیم. دفتر حفاظت تالاب‌ها بعد از ارائه مشخصات پذیرفتند ما را جزو ۱۸ استان تالابی و یکی از ۸ تالاب مهم کشور برای تهیه طرح جامع مدیریت زیست بومی‌بیاورند. امسال هم جزو ۴ تالاب مطرح هستیم و تاکنون حدود ۱.۱ میلیارد تومان از محل اعتبارات تالاب‌ها و ریزگردها گرفته‌ایم و یک مرکز پایش تالاب ساخته‌ایم. فرم کنوانسیون رامسر را هم درباره تالاب میقان تهیه کرده‌ایم و سازمان برای دبیرخانه کنوانسیون ارسال کرده است.»
او که پایان‌نامه ارشدش به تالاب میقان اختصاص داشته است به «قانون» می‌گوید: «اصلا اراک به عنوان یک شهر صنعتی و خشک کویری شناخته شده است اما درواقع یک شهر تالابی است که در ۱۰۰ سال اخیر به آن توجهی نشده و درواقع کلکسیونی از تهدیدها را در میقان داریم.»
انصاری از افتتاح برج پرنده‌نگری ۳۰ متری در آینده نزدیک خبر می‌دهد که کارکرد حفاظتی، گردشگری، آموزشی و فرهنگسازی دارد. به مجموعه بهره‌بردار از سولفات سدیم هم گفته شده تا در زمان‌های مشخصی کلا کارش را تعطیل بکند و زیر جاده‌ای که ساخته در چندین نقطه لوله گذاری کند تا ارتباط دو بخش شمال و جنوب تالاب برقرار بشود. با این حال او همچنان تهدیدهایی همچون صنایع، نیروگاه، پالایشگاه و پتروشیمی، کوره‌های آجرپزی و خودروها را نام می‌برد و تاکید می‌کند که «در بخشی از تالاب که خاک لخت شده هر سال ۱۰۰ تن فرسایش بادی رخ می‌دهد. تالاب می‌تواند نقش تصفیه پساب‌ها را داشته باشد چرا که برای ضدعفونی از نمک استفاده می‌شود و سولفات سدیم خودش کارکرد تصفیه و ضدعفونی کننده دارد اما عدم تامین حقابه و بهره‌برداری‌ها آن را به یک کانون تهدید آمیز گرد و غبار برای شهر اراک تبدیل کرده است چرا که اگر مرطوب نباشد اسید سولفوریک ایجاد می‌کند.»
به این ترتیب تالابی که اگر دائما آب داشته باشد نجات‌بخش شهر اراک خواهد بود، سال به سال سطح آبش کمتر می‌شود و هر تابستان باد از سمت تالاب به سوی شهر می‌وزد. مردم اراک هنوز سرفه می‌کنند و هر بار، سرفه‌هایشان زخمی‌تر است.
