با احداث سد لیرو در بکرترین مناطق زاگرس: سکونتگاه امپراطور به زیر آب می‌رود

مسعود بُربُر، روزنامه اعتماد- سد لیرو که قرار است بر سرشاخه‌های دز ساخته شود، چند ده هزار درخت از رویشگاه‌های جنگلی بکر زاگرس که زیستگاه گونه‌های نادر و در حال انقراض جانوری هم هست را به زیر آب خواهد برد اما وزارت نیرو برای اجرای ارزیابی‌های زیست محیطی کوچکترین اقدامی نکرده است.

به گزارش اعتماد این سد درست در نقطه تلاقی سه استان لرستان، خوزستان و چهارمحال و بختیاری احداث خواهد شد. پیشتر گفته شده بود عمده نیروگاه و مخزن سد در بخش بشارت از شهرستان الیگودرز استان لرستان خواهد بود اما آن گونه که دفتر تقسیمات کشوری وزارت کشور اعلام کرده مختصات اعلامی نقطه مورد اشاره در حوزه سرزمینی استان چهارمحال وبختیاری قرار گرفته و تمامی جاده های ارتباطی و دسترسی، تونل های انحراف آب و تجهیزات کارگاهی این سد نیز در محدوده تقسیمات کشوری این استان قرار دارد.

آن گونه که هومان خاکپور، کارشناس منابع طبیعی، به اعتماد می‌گوید محل احداث سد، چه در استان لرستان و چه در استان چهارمحال و بختیاری، بخشی از بکرترین رویشگاه‌های جنگلی زاگرس است که علاوه بر خود سد، احداث جاده‌های دسترسی و تجهیز کارگاه سد نیز خسارات بسیاری به این منطقه وارد خواهد کرد.

دکتر سعید یوسف‌پور، مدیر کل محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری نیز در این باره می‌گوید: «شرایط توپوگرافی، منابع آبی و … به شکلی است که هیچ سکونتگاه شهری و روستایی در منطقه نیست و به همین دلیل منطقه بسیار بکر است و به لحاظ تنوع زیستی نیز دارای گونه‌های جانوری و گیاهی بسیار ارزشمند است.»

یوسف‌پور با اعلام این که گونه‌های جانوری متنوعی همچون خرس قهوه‌ای، پلنگ، کل و بز، تشی، روباه و … در منطقه زندگی می‌کنند تاکید می‌کند که در بازدید تازه مسئولان محیط زیست از منطقه، حضور سمندر لرستانی که در معرض خطر انقراض و از گونه اندمیک خاص زاگرس است نیز تایید شده و از آن عکس هم گرفته‌اند.

به این ترتیب با آبگیری سد لیرو زیستگاه گونه ارزشنمدی که «امپراطور» نام گرفته و با عنوان علمی Neurergus kaiseri در میان گونه‌های «به شدت در معرض خطر» فهرست قرمز IUCN قرار دارد، به زیر آب خواهد رفت. پلنگ ایرانی نیز دیگر گونه در معرض خطر همین منطقه است و تازه مطالعات خاصی در مورد این که جمعیت خرس قهوه‌ای، خفاش ها، جوندگان و … چقدر است انجام نشده تا بتوان با اطمینان خاصی در مورد وضعیت آنها صحبت کرد.

با این حال آن گونه که مدیرکل محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید هیچگونه سابقه پیگیری خاصی برای ارزیابی زیست محیطی نه در استان لرستان و نه در استان چهارمحال و بختیاری از سوی وزارت نیرو انجام نشده است. اداره کل محیط زیست استان چهارمحال وبختیاری در روزهای آغازین سال ۱۳۹۳ طی نامه‌ای به وزارت نیرو نوشته که شرکت توسعه منابع آب باید نسبت به اجرای بند الف ماده ۱۹۲ قانون برنامه پنجم توسعه مصوب ۱۳۹۰ اقدام کند.

در این قانون آمده که به‌منظور کاهش عوامل آلوده‌کننده و مخرب محیط زیست کلیه واحدهای بزرگ تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی و زیربنایی موظفند طرحها و پروژه‌های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی خود را پیش از اجرا و در مرحله انجام مطالعات امکان‌سنجی و مکان‌یابی براساس ضوابط مصوب شورای عالی حفاظت محیط زیست مورد ارزیابی اثرات زیست محیطی قراردهند و رعایت نتیجه ارزیابیها توسط مجریان طرحها و پروژه‌ها الزامی است.

زخم تازه بر تن زاگرس: ده‌ها هزار درخت از میان می‌رود

سد لیرو یکی از پنج سد در دست احداث در استان چهارمحال و بختیاری است که با آب گیری آنها ده‌ها هزار درخت از جنگل‌های زاگرس نابود می‌شود و تنها مخزن این سدها حدود ۲۰ هزار هکتار از بهترین رویشگاه‌های جنگلی زاگرس را پوشش می‌دهد.

یوسف‌پور معتقد است که هنوز نمی‌توان اطلاعات دقیقی داد که چه میزان یا چه سطحی از پوشش جنگلی و یا چندهزار اصله درخت به زیر آب خواهد رفت یا مثلا تونل ‌های انحراف آب، سطوح خاکبرداری و نخاله‌های ساختمانی سد به چه شکل خواهد بود. به این ترتیب برای رسیدن به پاسخ این موارد باید صبر کرد اما تجربیات پیشین نشان داده سدسازی در کشور اغلب خسارات جبران ناپذیری در حوزه محیط زیست به دنبال داشته است. به اعتقاد او باید به طور کلی در سیاست‌های سدسازی در منطقه زاگرس و به ویژه استان چهارمحال و بختیاری بازنگری کرد چرا که این وضعیت عملا بیش از ده درصد رویشگاه‌های جنگلی زاگرس را به زیر آب خواهد برد.

با این حال غرق شدن جنگل‌ها و گونه‌های جانوری ارزشمند تنها خسارت این سد به زاگرس نیست. هومان خاکپور که در میان فعالان محیط زیست کشور با عنوان دیده‌بان طبیعت بختیاری نیز شناخته شده می‌گوید: «هنگام احداث سدها باید تلاش شود جاده‌های دسترسی و کارگاه‌های مورد نیاز برای اسکان نیروها، انجام عملیات کارگاهی و … در حوزه دریاچه سد قرار بگیرد تا اگر تخریبی هم انجام شد در بخشی باشد که در آینده به زیر آب خواهد رفت اما متاسفانه در بیشتر سدها جاده‌ها، محل اسکان، و حتی انبارها که مصالح و مواد منفجره و مواردی از این دست در آن نگهداری می‌شود را خارج از حوزه دریاچه سد می‌سازند با این چشمداشت اقتصادی که بعد هم شاید بتوانند استفاده‌ای از آن بکنند. این باعث شده که علاوه بر خود سد، تجهیز کارگاه آن هم تخریب‌هایی از این دست را به دنبال داشته باشد و آسیب‌هایی به محیط زیست وارد کند.»

به گزارش اعتماد پیشتر عیدی، معاون امور عمرانی استاندار چهار محال و بختیاری با بیان اینکه به زودی عملیات اجرایی «این طرح ملی» آغاز می شود اعلام کرده بود که در مسیر ارتباطی اجرای این سد جاده‌ای به طول ۲۵ کیلومتر وجود دارد که با هماهنگی اداره کل راه و شهرسازی استان چهار محال و بختیاری آسفالت خواهد شد. مشاهدات اداره محیط زیست شهرستان کوهرنگ این موضوع را تایید کرده و نشان می‌دهد که جاده مزون که یک جاده دسترسی محلی و خاکی بود هم‌اکنون شن‌ریزی شده و به زودی آسفالت خواهد شد بدون این که هیچ گونه مجوز زیست محیطی در این باره صادر شده باشد.

هومان خاکپور خسارات دیگری را نیز به نابودی جنگل‌های بکر زاگرس اضافه می‌کند: «رود دز یکی از سرشاخه‌های کارون است و آب آن باید به کارون برسد و بنابراین درواقع احداث سد روی دز نادیده گرفتن حقابه خود کارون است و رعایت نکردن حقابه باعث به هم خوردن شرایط اکولوژیک رودخانه کارون بزرگ می‌شود. افزون بر این سد در منطقه‌ای احداث می‌شود که دارای تبخیر بسیار بالایی است و بخش زیادی از آب پشت سد نیز تبخیر خواهد شد.»

همه اینها در شرایطی رخ می‌دهد که حالا هر ساله مناطق گسترده‌ای از کشور با پدیده ریزگردها دست و پنجه نرم می‌کند اما رویشگاه‌های جنگلی زاگرس و منابع آبی خوزستان و چهارمحال و بختیاری که به مثابه فیلتری برای این ریزگردها عمل می‌کردند، روز به روز با چالش‌های تازه رو به رو می‌شوند. حالا در منطقه‌ای از زاگرس که آن قدر بکر است که حتی سکونتگاهی روستایی نیز در آن شکل نگرفته و مسئولین محیط زیست در اسفندماه گذشته به دلیل پوشش گسترده برف در منطقه نتوانسته بودند از آن بازدید کاملی داشته باشند، دو کانکس غریبه دیده می‌شود. کانکس‌هایی که محل استقرار مهندسانی است که آمده‌اند برای گمانه‌زنی و نمونه‌برداری، اما نتیجه هرچه باشد، وقتی در بودجه سال ۱۳۹۳ ردیفی برای سد لیرو در نظر گرفته شده است، پروژه باید، دیر یا زود، به هر شکل ممکن، اجرا شود؛ هر اندازه که منطقه بکر، و خسارت‌ها بزرگ باشد.