اقتصاد ایران در هفته ای که گذشت: راه حلی برای صورت مسأله

طی هفته گذشته قیمت نفت ایران به زیر ۳۳ دلار رسید، اکونومیست تورم سال آینده ایران را ۲۸  درصد پیش بینی کرد، لبنیات، گوشت، میوه، و لوازم خانگی گران شد، هوای تهران ۵۴۹ نفر را به کام مرگ فرستاد، احمدی نژاد فرمان سوم محدودیت نرخ سود را ابلاغ کرد،  و نیروی انتظامی راه حل تازه ی حل مشکلات مردم را رونمایی کرد. اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی گفت در ادامه اجرای طرح ارتقای امنیت اجتماعی علاوه بر سه گروه سازمان دهندگان مفاسد ، فاسدان و هنجارشکنان و گروه متظاهران به فساد، با روزنامه نگاران برخورد خواهد شد.

پس از صدور دو فرمان مهم و بحث‌‌انگیز در خصوص میزان سود تسهیلات و میزان سود سپرده‌ها، فرمان سومی در قالب «قانون رفع موانع تولید» از سوی رییس‌ دولت ابلاغ شد. بر اساس ماده ۳ این قانون، تفاوت «متوسط سود تسهیلات» با «متوسط سود سپرده‌ها» حداکثر باید به سه درصد محدود شود؛ به اعتقاد صاحب‌نظران اقتصادی، فرمان اول برای کاهش نرخ سود تسهیلات از یک سو باعث عدم تعادل در بازار پول و از سوی دیگر باعث خروج منابع از بانک‌های دولتی تا حدی شد که موجب صدور فرمان دوم برای محدودسازی بانک‌های خصوصی در تعیین نرخ سود سپرده‌ها شد. نکته جالب این است که با تخلیه منابع بانک‌ها هم اکنون نه اثری از فرمان اول در بازار پول قابل مشاهده است (متقاضیان وام حتی برای نرخ‌های بسیار بالاتر از ۱۲درصد هم درصف ایستاده‌اند) و نه اثری از دستورالعمل دوم (سود سپرده‌ کوتاه مدت که قرار بود به ۹درصد محدود شود هم اکنون در چارچوب سپرده‌گذاری ویژه یا گواهی سپرده به ۱۹درصد هم می‌رسد). علاوه بر این رییس کل بانک مرکزی در حاشیه نشست هیات دولت در جمع خبرنگاران نیز مطالبات معوق بانک‌ها را ۲۹هزار میلیارد تومان عنوان کرد و گفت: معتقدیم که مقدار مطالبات بیشتر از اینها است.
از سوی دیگر با آن که وزیر اقتصاد در حاشیه جلسه هیات دولت مدعی شد که دولت و مجلس درخصوص طرح تحول اقتصادی و هدفمندکردن یارانه ها هیچ اختلاف نظری ندارند، غلامرضا مصباحی مقدم رئیس کمیسیون ویژه طرح تحول و اقتصادی مجلس با اشاره به مذاکرات اخیر دولت و مجلس اعلام کرد: «به دلیل کاهش قیمت نفت و درآمدهای نفتی آنچه که دولت برای پرداخت یارانه ها مدنظر داشت محقق نمی شود و بر این اساس با اجرای طرح تحول اقتصادی و کاهش میزان یارانه پرداختی از سوی دولت پوشش داده خواهد شد.» بنابراین طرح تحول بدون پرداخت یارانه ها اجرا می شود.
اظهارات رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس مبنی بر منتفی شدن پرداخت یارانه نقدی نشان دهنده اصرار مجلس برای پرداخت نشدن یارانه قبل از انتخابات ریاست جمهوری و جلوگیری از اثر آن بر فضای سیاسی است. در این میان دولت همچنان به دنبال راهکاری است که پرداخت یارانه نقدی را در چارچوب طرح تحول و قبل از انتخابات عملی سازد.
روزی که از «جراحی بزرگ» سخن گفته شد، قیمت‌های نفت‌رو به آسمان داشت و تکیه‌گاهی از دلارهای نفتی فراهم آورده بود؛ اما این روزها که قرار است آن ایده بزرگ در مسیر عملیاتی شدن قرار گیرد،گویی بال‌های نفت از کار افتاده و طلای سیاه را به سقوطی آزاد کشانده است که گویی روزهای پرواز، افسانه‌ای بیش نبود.
سقوط آزاد نفت باعث پیدایش چاله بزرگی به نام کسری بودجه در اقتصاد ایران خواهد شد که در خوشبینانه‌ترین حالت، نزدیک به نیمی از دلارهای نفتی بودجه سال‌جاری را خواهد بلعید. اگر دولت برای پرداخت «یارانه نقدی» نیز اصرار داشته باشد، در این صورت برمبنای رقم وعده داده شده به هفت دهک جمعیتی، چاله‌ای به بزرگی حداقل ۳۰میلیارد دلار هویدا خواهد شد. به این ترتیب کارشناسان حکم می کنند که باید تکلیف بودجه را روشن کرد و سپس به طرح تحول پرداخت.
اما محمدرضا رحیمی معاون پارلمانی و حقوقی رییس‌‏ دولت در حاشیه نشست هیات دولت درباره دلایل تاخیر دولت در ارائه لایحه بودجه گفت: دولت در ارائه لایحه بودجه تاخیر نکرده است. باید اول تکلیف لایحه طرح تحول اقتصادی روشن شود تا بودجه بر همان اساس تصویب شود.
تاخیر در تقدیم لایحه بودجه سال ۸۸ از آن جهت برای مجلس و کارشناسان اهمیت ویژه دارد که طی سال ۸۷ اتفاقات مهم اقتصادی که تاثیر فراوان در بودجه ریزی سال آینده دارد رخ داده است. ابتدا طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه ها مطرح شد و پس از آن قیمت نفت رو به کاهش گذاشت که موجب شد قیمت نفت در پیش بینی های بودجه ۸۸ تغییرات اساسی پیدا کند.
قیمت نفت ایران هم اکنون زیر ۳۳ دلار و قیمت هر لیتر بنزین فوب خلیج فارس به مرز ۱۸۰ تومان نزدیک شده است. واحد تحقیقات اکونومیست با پیش بینی تداوم بحران اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۹، میانگین قیمت نفت برنت در این سال را ۳۵دلار برای هر بشکه تخمین زد. به اعتقاد پژوهشگران این واحد،بهای سبد نفتی برنت در سه ماه اول سال ۲۰۰۹ در حدود ۲۵دلار برای هر بشکه خواهد بود، ولی در سه ماه چهارم سال به ۴۳‌دلار می‌رسد که می‌توان میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۰۹ را ۳۵‌دلار برای هر بشکه تخمین زد.
واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست همچنین اعلام کرد که امسال نرخ تورم در ایران به ۲۸درصد می رسد. اکونومیست در گزارش ماه نوامبر خود نرخ تورم ایران در سال گذشته را ۱/۱۷درصد برآورد و پیش‌بینی کرد که این شاخص در سال جاری به ۲۸درصد می‌رسد که بالاترین میزان طی دهه کنونی بوده و خواهد بود. به اعتقاد اکونومیست گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که قیمت اقلام و خدمات ضروری در ایران افزایش زیادی یافته و هزینه‌های وارداتی هم در حال رشد است. با توجه به اینکه احتمال دارد سیاست مالی دولت همچنان توسعه‌ای باقی بماند، انتظار می‌رود فشارهای تورمی طی سال‌های آینده افزایش یابد و قیمت کالاها به صعود خود ادامه دهد.
اما مسعود میرکاظمی، وزیر بازرگانی در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران با بیان اینکه ۱۷ درصد تورم کشور وارداتی است، از تشکیل کارگروهی در دولت برای بررسی شیوه بهره‌مندی از منفعت کاهش قیمت‌های جهانی در بازار داخل کشور خبر داد. وی افزود: براساس آمارهای ۷ ماهه ابتدای سال، قیمت کالاهای وارداتی در حال کاهش است، این درحالی است که ۱۷ درصد تورم کشور ناشی از قیمت این کالا است که به نظر می‌رسد به تبع این کاهش، نرخ تورم نیز کاهش یابد.
شاید هنگامیکه وزیر بازرگانی در نشست خود با رسانه های گروهی از در راه بودن موج ارزانی ها خبر می داد هرگز گمان نمی کرد تنها دو روز پس از اظهار نظر های وی قیمت ها روند صعودی خود را ادامه دهند. تنها دو روز پس از اظهارات وزیر بازرگانی افزایش ۱۰ درصدی قیمت گوشت قرمز از سوی رییس اتحادیه آن تایید شد و به دنبال آن گرانی میوه در آستانه طولانی ترین شب سال نیز رویداد غم انگیزی را برای شهروندان رقم زد. موج سوم گرانی ها پس از افزایش قیمت گوشت و میوه به بازار لبنیات رسید و به نظر می رسد بر خلاف اظهارات اخیر وزیر بازرگانی همچنان افزایش قیمت ها ادامه داشته باشد. همچنین قیمت انواع لباسشویی تولید داخل به‌رغم کاهش قیمت‌های جهانی بین ۱۰ تا ۲۰درصد در سال‌جاری افزایش یافته است.
تورم شاید جدی ترین مشکل پیش روی شهروندان باشد اما مطمئنا تنها مشکل نیست. هوای تهران همچنان در وضعیت خطرناکی قرار دارد و مسوولان شهر همچنان اظهارنظر می کنند و یکدیگر را مسوول کنترل نشدن این شرایط می دانند. براساس اعلام مرکز مدیریت حوادث و فوریت های پزشکی کشور آمار ماموریت های قلبی و تنفسی اورژانس به واسطه آلودگی هوا نسبت به سال گذشته افزایش داشته و براساس آمار و ارقام ارائه شده از سوی سازمان بهشت زهرا در یک هفته گذشته ۵۴۹ نفر در تهران بر اثر بیماری های قلبی، ریوی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست داده اند.
این روزها ترافیک تهران به شکل کم سابقه‌ای درآمده است. به روشنی می‌توان دید که امکان تردد در شهر تنها از ساعت ۱۰ صبح تا ۳ بعد از ظهر میسر است و در ساعات دیگر ترافیک به صورت غیرقابل تحملی درآمده است. تثبیت قیمت بنزین به رغم فضای تورمی در کشور، به معنی ارزان شدن آن است که این پیام و علامت را به عاملان اقتصادی منتقل می‌کند که مصرف بنزین خود را افزایش دهند و تا حداکثر سهمیه موجود از آن استفاده کنند. قیمت آزاد بنزین نیز در سطحی نیست که انگیزه مصرف بیشتر بنزین را به شدت کاهش دهد.
متاسفانه چشم‌انداز مثبتی نیز برای حل معضل ترافیک دیده نمی‌شود، چرا که نیروی انتظامی و دولت بیشتر مشغول پاک کردن صورت مسائل گوناگون کشورند تا حل آن و هرکه مسائلی از این دست را مطرح کند مجرم نیز محسوب می شود. اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی درگفتگو باخبرنگاران گفت افرادی که با چاپ یا انتشار مطالبی زمینه ساز اختلاف میان دستگاههای دولتی و مردم هستند هدف چهارم طرح ارتقای امنیت اجتماعی اند. وی افزود در ادامه اجرای طرح ارتقای امنیت اجتماعی علاوه بر سه گروه سازمان دهندگان مفاسد ، فاسدان و هنجارشکنان و گروه متظاهران به فساد با روزنامه نگاران که سعی می کنند عملکرد مسئولان را زیرسوال ببرند یا صحبت های آنان را تحریف کنند برخورد خواهیم کرد. شاید این مهم ترین راه حل دولت نهم برای حل مسائل مردم در چهار سال گذشته باشد.