خانه > رسانه‌نگاری > از من در رسانه‌ها > در باب هگل به روایت دکتر طباطبایی

در باب هگل به روایت دکتر طباطبایی

دکتر سید جواد طباطبایی، که به خاطر کتاب‌های زوال اندیشه سیاسی در ایران و مقدمه‌ای بر نظریه انحطاط ایران در میان اهل فن چهره‌ای شناخته شده است، نیاز به معرفی چندانی ندارد. او در سه دهه گذشته، چه در سالیانی که در ایران و در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تدریس و پژوهش مشغول بود و چه در مدتی که جلا‌ی وطن کرد و در فرانسه و محیط دانشگاهی آن سامان مقیم شد، به اندیشیدن و نوشتن در مورد سرنوشت تاریخی ایران مشغول بود و این کار را با تکیه به پشتوانه‌ای نیرومند از فهم فلسفی و با تغذیه از اندوخته فرهنگی ایرانی و غربی به سرانجام می‌رساند.

حضور مجدد دکتر طباطبایی در فضای علمی ایران، از سویی جنب و جوشی در محیط رخوت زده طبقه اهل فکر پدید آورده است و از سوی دیگر، بار دیگر همان دعواهای کهنه و جناح‌بندی‌های قبیله‌گرایانه مرسوم در این مرز و بوم را تجدید نموده است. این خبر که دکتر طباطبایی در موسسه خورشید راگا به تدریس فلسفه هگل پرداخته است، بهانه‌ای شد برای آن که به جریان اندیشه دکتر طباطبایی و بازتاب‌های بازگشت وی به فضای فکری ایران نگاهی دوباره بیندازیم.

دکتر طباطبایی در طی سال‌هایی که به نوشتن و اندیشیدن اشتغال داشته است، همواره به عنوان متفکری اصیل مطرح بوده است. تسلط وی بر متون کلا‌سیک تاریخ و ادب و فلسفه ایرانی، به خوبی از آنچه که در مقدمه بر زوال اندیشه سیاسی و ابن خلدون نگاشته است، آشکار است و درجه ژرف نگری وی در متون تاریخی جدیدتر و ادبیات عصر مشروطه را نیز می‌توان در آثاری مانند مکتب تبریز به خوبی دریافت. همچنین دکتر طباطبایی در کتاب تاثیرگذار خویش – مقدمه‌ای بر نظریه انحطاط ایران،- و همچنین جدال میان قدیم و جدید، نشان داده است که به دنبال راهبردی نظری برای بازتعریف کردن زیربناهای اندیشیدن در مورد سرنوشت تاریخی ایران می‌گردد. ‌

بازگشت دکتر طباطبایی به ایران و موضوعی که برای نخستین تدریس‌های خویش پس از انقلا‌ب برگزیده است، نشانگر آن است که این جست‌وجوی زیربناهای نظری، به راستی شالوده برنامه‌های پژوهشی و خط سیر فکری او را تشکیل می‌دهد. او از اواسط دی‌ماه امسال در موسسه فرهنگی خورشید، به تدریس فلسفه هگل پرداخت و دوره‌هایش با استقبال کم‌نظیر اهل اندیشه روبرو شد. ‌

دکتر طباطبایی در نخستین دوره از تدریس خویش در این موسسه، به بحث هگل جوان پرداخت و زمینه فکری هگل را از ابتدای آغازیدنش به کار جدی فلسفی تا زمانی که از رمانتیسم نوپای آلمانی و اندیشه شلینگ اعلا‌م استقلا‌ل کرد، ردیابی نمود. درس‌گفتارهای دکتر طباطبایی، که وعده تبدیل شدنش به کتاب را از مسوولا‌ن این مؤسسه شنیده‌ایم، گذشته از تاکید بر گرانیگاه‌های اصلی تفکر هگل و زمینه تاریخی و اجتماعی ظهور (کلیدواژه‌های اصلی فلسفه وی، بر تلا‌ش برای ابهام زدایی از این مفاهیم و اصلا‌ح برداشت‌های نادرستی که در مورد این مفاهیم در میان مخاطبان ایرانی وجود دارد هم مبتنی بود.) به این ترتیب، مخاطبان کلا‌س دکتر طباطبایی گاه از شنیدن این که استاد مشهورترین منبع درسی فلسفه هگل به زبان فارسی – کتاب فلسفه هگل استیس- را ناکامل و بی‌فایده می‌دانستند، جا می‌خوردند و گاه با بیان‌های وی که بر نقاط شباهت و تفاوت برداشت هگلی با اندیشه‌های فیلسوفان ایرانی – مانند ملا‌صدرا- تاکید می‌کرد، بر اشتباه‌هایی دیرپا و قدیمی آگاه می‌شدند.

برنامه تدریس فلسفه هگل دکتر طباطبایی، چنان که از اعلا‌م برنامه‌های موسسه خورشید بر می‌آید، تا بهار سال آینده نیز ادامه خواهد داشت و مباحثی مانند فلسفه تاریخ هگل – در بهمن و اسفندماه سال جاری- و کتاب پدیدارشناسی روح هگل – در بهار سال آینده- را در بر می‌گیرد. همچنین دکتر طباطبایی قول تداوم دوره‌ها را نیز داده است و قرار است پس از به پایان رساندن پدیدارشناسی روح، در صورت وجود مخاطب علا‌قه‌مند، فلسفه حق هگل را نیز تدریس کند و حتی زمزمه‌هایی از تدریس منطق هگل نیز به گوش می‌رسد که البته استاد آن را نیز به گرد آمدن مخاطبانی به قدر کافی جدی و پیگیر منوط دانسته‌اند.

موسسه خورشید راگا که با نام کانون خورشید شناخته شده است، از سویی در قالب یک سازمان مردم نهاد (‌NGO‌) و از سوی دیگر به عنوان موسسه‌ای خصوصی فعالیت می‌کند. این مؤسسه در هفت – هشت سال گذشته به حضوری آرام و به نسبت بی‌سر و صدا در فضای دانشگاهی تهران ادامه داده است. درباره‌اش همین قدر می‌دانیم که مخاطبان خود را از میان دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی برمی‌گزیند، در زمینه‌هایی متنوع – از برگزاری کارگاه و کلا‌س گرفته تا برگزاری برنامه‌های گردشگری فرهنگی و بازی‌ – فعالیت می‌کند و در میان عنوان دوره‌های آموزشی‌اش مواردی تخصصی مانند <آرا و اندیشه‌های فوکو>، <اسطوره‌شناسی ایرانی>، <زبان لا‌تین> و <جامعه‌شناسی مرگ> به چشم می‌خورند.

خورشید به ظاهر به حضور تبلیغاتی در بازار فرهنگ ایران علا‌قه چندانی ندارد و برنامه‌های خود را تنها در میان حلقه‌ای از مخاطبان دانشگاهی انتخاب شده‌اش تبلیغ می‌کند. در مورد کلا‌س استاد سرشناسی مانند دکتر طباطبایی نیز این موسسه به ارسال آگهی برای مراکز تحصیلا‌ت تکمیلی دانشگاه‌های معتبر بسنده کرده و در برخی از مراکز فرهنگی و کتابفروشی‌های خاص آگهی خود را نصب کرده بود. ‌

مدیر عامل مؤسسه که خود مدیریت طرح آموزش را نیز برعهده دارد در پاسخ به این سؤال که چرا موضوع هگل را برگزیده است می‌گوید: <چنین می‌نماید که مهمترین حوزه تخصصی‌ای که توسط دکتر طباطبایی تدریس شده، فلسفه هگل باشد. این نکته با توجه به بدفهمی عمیقی که در مورد مکاتب فلسفی کلا‌سیک در ایران وجود دارد، ارزش تدریس هگل توسط ایشان را برجسته‌تر می‌سازد.>

شروین وکیلی که پایان نامه دکترای جامعه‌شناسی خود را با عنوان <کاربست نظریه سیستم‌های پیچیده در صورت‌بندی مفهوم قدرت در نظام‌های اجتماعی> نوشته است علت انتخاب دکتر طباطبایی را برای تدریس این دوره این گونه بیان می‌کند: <نام دکتر طباطبایی به قدر کافی برای جامعه کتابخوان ایرانی آشنا هست. ایشان به تعبیری مهمترین نظریه‌پرداز ایرانی در زمینه جامعه‌شناسی تاریخی محسوب می‌شوند. غیاب درازمدت ایشان جامعه دانشجویی ایران را از تماس رودررو با یکی از مهمترین جریان‌های فکری معاصر در حوزه اندیشه محروم ساخته است. بازگشت ایشان از فرانسه و علا‌قه‌شان برای باقی‌ماندن در ایران فرصتی است در این راستا.>

نویسنده کتاب <نظریه منش‌ها> درباره ‌ارتباط اندیشه‌های دکتر جواد طباطبایی با مؤسسه خورشید می‌گوید <دغدغه‌های دکتر طباطبایی با مسائل پیشاروی موسسه خورشید همخوان است. همچنین ملا‌حظه دکتر طباطبایی در مورد واردنشدن به حوزه سیاست با رویکرد عمومی خورشید در زمینه واگذاشتن قلمرو سیاست برای سیاستمداران و تمرکز بر مباحث فرهنگی سازگار است، دیگر آن که مخاطبان دکتر طباطبایی با مخاطبان خورشید و همکاران و یاران این موسسه اشتراک و همپوشانی زیادی دارند.>

چشم انداز خورشید از کلا‌س هگل شناسی دستیابی به حلقه‌ای فکری است که به طور تخصصی و جدی مباحث یاد شده را دنبال کند و به تدوین و صورت‌بندی آرای حاصل شده همت گمارد. ‌ مدیرعامل خورشید در پایان می‌گوید: <ابراز علا‌قه دکتر طباطبایی برای تدریس در مؤسسه و هم‌اندیشی‌هایی که در همین زمینه انجام شد، مقدمه‌ای است برای دعوت از سایر صاحب نظران و ایجاد فضایی امن و آرام برای طرح و نقد مسائل نظری جدی در قلمرو جامعه شناسی و فلسفه، که امیدواریم بارآور و زاینده باشد.>

(منتشر شده در صفحه اندیشه روزنامه اعتماد ملی ۲۹ بهمن ماه ۱۳۸۵، صفحه نهم)

۳ نظر

  1. میخواهم از هگل دقیق تر و بیشتر بدانم از خواندن نوشته های آقای طباطبایی لذت میبرم

پاسخ بدهید

ایمیلتان منتشر نمیشود

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.

رفتن به بالا